— Чаго за мяне трывожыцца, ну, праўда? Што я — малы?
— Канешне, не малы,— згадзілася Валя тонам, якім гавораць старэйшыя, больш вопытныя. — Але трэба берагчыся. Ты думай не толькі пра сябе, a i пра... іншых... Пра мяне, мусіць, i не падумаў ні разу.
— Думаў! Кожны дзень думаў.
— Праўда? — заззяла Валя. — Ух ты, мой мілы!
Валя абхапіла яго за шыю, легка падцягнулася на руках i раптам пацалавала. Потым, хаваючы збянтэжанасць, пяшчотна зазіраючы ў блакітныя, як неба, вочы, зажурчэла дакорліва:
— Ну што я буду рабіць, калі з табой што-небудзь здарыцца?
— Нічога ca мной не здарыцца, Валя, — пераканана адказаў ён. — Ты не трывожся ніколі, добра?
— Як жа не трывожыцца? — Яна зноў узяла на сябе роль старэйшай.— Ты часам нібы разважлівы, сталы. А потым раптам надыдзе на цябе такое, што ты нічога не асцерагаешся, забываеш на ўсё. Як жа за цябе не баяцца?
— А што ж з гэтым танкам? Трэба ж было, ну, праўда, каму-небудзь. Не я, дык хто-небудзь іншы...
I такою адвагаю свяціліся яго ясныя любыя вочы, што яна памякчэла, прамовіла з замілаваннем:
— Адчайны ты мой!
Ён няёмка ступіў з нагі на нагу, адвёў вочы ўбок:
— Цябе тут ніхто не крыўдзіў?
— Ніхто, Вась.
— А гэты...— ён з намаганнем выціснуў: — Ермакоў гэты не быў?
— Не, не быў,— паспешліва, крыху вінавата прамовіла Валя.— Ну чаго ты ўспомніў яго? Ды ў нас з ім нічога не было, чаго ён табе так убіўся? Ён мне — нішто. Раўнівы ты які!
— Чаму ты яго не адвучыла, каб ён... не глядзеў на цябе.
— Ну што я зраблю?
— Чаго ж ён да другіх не ліпне, a ўсё да ц-цябе?
— Хто ліпне? А ты... запытайся ў яго,— ужо рэзка адказала Валя.
— Я i запытаюся калі-небудзь! Не пагляджу, што камбрыг.
— Ну, я пайду,— сказала яна пакрыўджана.— Марыя. Андрэеўна там, мусіць, чакае...
Яна падала руку i пайшла хутка i лёгка між дрэваў. Ён паглядзеў услед яе стройнай постаці, адчуваючы сябе таксама пакрыўджаным. «Ну, чаго яна не адвучыла гэтага... Ермакова!» — думаў ён, злуючы не на яе, а на Ермакова. На Валю ён чамусьці не мог злавацца.
Звыкла паправіўшы аўтамат за плячом, ён стомленай хадою нявесела пацягнуўся ў бок узвода.
4...
Пад прысадзістым, згорбленым дубам, які шырока раскінуў кручкаватае галлё, стаяў нізкі, падобны на капец, будан, накрыты брызентам i звялаю травою. Паблізу камісар убачыў начштаба Габдуліна, які, седзячы на траве, нешта пісаў на скрынцы ад мін, што служыла замест стала.
— Наш летапісец па-ранейшаму карпее над гісторыяй! — замест прывітання, радасна сказаў Туравец, падышоўшы да начштаба.
Габдулін ускочыў. Гэта быў высокі, крыху сутулы малады чалавек з вельмі жвавымі, па-мангольску вузкімі вачыма. Перад вайной ён вучыўся ў Ленінградзе ў інстытуце, адкуль яго паслалі на практыку ў Беларусь. Вайна затрымала яго тут, прадоўжыла «практыку» на цэлыя гады.
— Камісар? Нічыпар Паўлавіч?!. — Габдулін пазіраў на Тураўца так, нібы не верыў, што чалавек, які стаіць перад ім, i праўда той, за якога яго лічаць.
— Ты што гэта такі дзіўны летапісец Пімен?— заўважыў камісар.
Габдулін нібы схамянуўся.
— Калі ты вярнуўся?
— Толькі што.
— Тут пусціў нехта пагалоску,— крыху збянтэжана сказаў начштаба, — што цябе жывога няма... нібы з кулямёта рззнулі... Аж, бачу, жывы!
— I паміраць не збіраюся, у дадатак... Ты пра мяне некралога яшчэ не напісаў?
— Не, не пакуль,— Габдулін узяў ca скрынкі тоўсты ў чорнай скураной вокладцы сшытак, згарнуў. Позірк яго прыплюшчаных жвавых вачэй упаў на павязку на руцэ камісара, i на ілбе сабраліся трывожныя маршчыны:
— Што з рукой?
— Aт, глупства. Нейкая дурная куля драпнула. Не паглядзела, што камісар.
Да ix, даведаўшыся пра зварот камісара, збегліся ўсе штабныя работнікі, якія радаваліся, распытвалі аб падзеях апошніх двух дзён. Туравец адказваў скупа, але ахвотна. Яму прыемна было бачыць зноў — як пасля доўгай ростані — гэтыя родныя твары.
Некалькі жанчын акружылі дзяцей, што ціснуліся бліжэй да Ніны, бянтэжачыся перад незнаёмымі людзьмі. Партызанкі распытвалі, хто яны, адкуль, словам i жаночай пяшчотай стараліся суцешыць ix.
— Габдулін, бач, у нас новыя салдаты,— весела прамовіў Туравец.— Прымаеш? Ну, вось i добра. A калі прымаеш, то i накарміць павінен, бо мы есці хочам. Праўда, ваякі?
Дзеці адказалі дружным гоманам:
— Праўда, праўда!
Уладзіўшы ix пакуль поблізу, каля радыста, Туравец увайшоў у штабны будан.
Уся стома, якую ён стрымліваў гэтыя дні, раптам адразу навалілася, абцяжарыла рукі i ногі. Прывабліва кінулася ў вочы пасцель — змятая трава каля нахіленай сценкі-страхі, разасланая рабая даматканая коўдра. Самі сабой падгіналіся ногі.