— Зняць зараз жа! Гнаць з камандзіраў!
— Я ўжо зняў яго, — адказаў Туравец.
4...
Калі Туравец вярнуўся ў штаб брыгады, камбрыг адразу працягнуў радыёграму:
— Павінен быць самалёт. Няўжо i сёння надвор'е падвядзе?.. Сядай, камісар, хачу параіцца.
Камбрыг коратка выказаў тое, над чым многа думаў у гэты дзень, перадаў апошнія разведвесткі.
— Я думаю — сёння, што б ні было, трэба прарывацца... Калі самалёт не прыляціць, без боепрыпасаў будзе цяжка, але, сам ведаеш, марудзіць нельга.
Ермакову ўспомнілася ноч прарыву: няўжо i цяпер будзе тое ж?.. Не, не, гэта не павінна паўтарыцца!..
— Як сказаў Дантон: патрэбны — дзёрзкасць, дзёрзкасць i яшчэ раз дзёрзкасць! — прамовіў Ермакоў.
Гэта былі любімыя словы Ермакова, за якія Туравец празваў яго жартам «Дантонам 20-га стагоддзя».
— Дзёрзкасць... Як пад Каржоўкай яны? — запытаўся Туравец.
— Вось i мяне Каржоўка вабіць! Разведчыкі кажуць, што там батарэя працітанкавых гармат i каля роты пехацінцаў. У сяле стаіць нейкі штаб. Пачуваюць яны сябе, па ўсіх прыкметах, упэўнена.
Ермакоў адразу, без паузы, як рабіў звычайна, урывіста выказаў галоўнае:
— Увогуле, ёсць два варыянты, Нічыпар Паўлавіч: на Рылёўскі лес i... на Каржоўку. Як ты?
Туравец адказаў не адразу. Абапёршыся локцямі на стол, дзе ляжала карта, ён стаў разглядаць — у каторы раз — такі знаёмы квадрат яе, пафарбаваны амаль увесь у зялёны колер, з чырвонымі, падобнымі на лук, падкоўкамі, кружочкамі, стрэлачкамі — старымі, якія ён ведаў, i новымі, толькі што пастаўленымі алоўкам камбрыга, — з усімі знакамі, што абазначалі варожую абарону. Ён асабліва прыглядаўся да подступаў на Рылёўскі лес i на Каржоўку.
Неспакойны, хуткі Ермакоў хадзіў вакол стала i з нецярплівасцю чакаў,— не падабалася яму павольнасць камісара. Узняўшы позірк ад карты, Туравец зноў стаў распытваць пра вынікі разведкі, пра паводзіны карнікаў у баку Рылёўскага лесу.
— Мая думка — біць там, дзе менш чакаюць, — сказаў ён, нарэшце.
— Дзе гэта?
«Вось хітрун: ніколі адразу не скажа ўсё што думае»,:— падумаў Ермакоў.
— Дзе? А вось дзе. Гітлераўцы, мусіць, упэўнены, што мы, лясныя людзі, пойдзем у лес. А мы возьмем ды зробім наадварот, а? Ударым на Каржоўку?
Ермакоў перастаў вагацца. Ён таксама аддаваў перавагу «другому варыянту», але толькі цяпер выбраў канчаткова — на Каржоўку. Ісці прыдзецца па адкрытым месцы, але затое ўдар будзе, відаць, неспадзяваны для гітлераўцаў.
Прарывацца парашылі а другой гадзіне ночы, спадзеючыся дачакацца прылёту самалёта. Адкладваць прарыў на пазнейшы час не маглі,— ночы былі ўжо кароткія, a ім, пасля прарыву, пакуль зоймецца дзень, трэба пастарацца адысці падалей.
— Мы ўсё, камісар, улічылі? — задумаўся пад канец Ермакоў. — He памыліліся ў чым-небудзь? У нас сёння, як у мінёраў. Памылка — смерць!.. — Так, права на памылку мы не маем...
Раздзел VII
1...
У тыя дні ваенны лёс прывёў у гэтыя мясціны нямецкага лейтэнанта Клямта.
Дывізія, у якой служыў лейтэнант, пасля баёў стаяла пад Барысавам, атрымлівала папаўненне. Пасля двухмесячнай падрыхтоўкі яна ўжо збіралася для, адпраўкі на фронт, калі раптам прышоў загад, што дывізія часова перадаецца на барацьбу з партызанамі.
Для Клямта навіна гэтая была неспадзяванай. Ён ведаў, што на ўсходзе набліжаліся грозныя летнія баі, i ў думках рыхтаваўся да ix. Звыклы кірунак думак павінен быў перайначыцца. Збіраўся на ўсход у акопы, а прыдзецца накіравацца на поўдзень, паляваць на партызан, усталёўваць цішыню i парадак.
Да гэтага лейтэнанту не прыходзілася ваяваць з партызанамі.
Te, што ён пабачыў на месцы, дзе пачыналіся баі, нямала здзівіла яго. Тут, выявілася, была не адна дывізія, стаялі напагатове танкі, самалёты, гарматы. Можна было падумаць, што тут немцы збіраюцца пачаць генеральнае летняе наступленне.
Над вёскамі i над лясамі чорнымі хаўтурнымі хмарамі ўздымаліся дымы пажараў. Тысячы салдат прачосвалі ўсе закуткі, усе гушчары, усе дарогі.
На ўзлееках i палях важка, пагрозна рычэлі танкі, у гушчарах прагна лескаталі аўтаматы. Лясное рэха разносіла крыкі каманд. У небе бесперапынна шнырылі «месершміты» i «юнкерсы», драпежна прыглядваючыся да кожнай істужкі-сцежкі, да кучаравых зялёных лапін. То там, то тут наваколле ўздрыгвала ад моцных абвальных выбухаў бомб, якія шматавалі паркую веснавую зямлю, калечылі, разварочвалі маўклівыя хаты. Як у бойцы, падалі, раскінуўшы шырока галлё, дрэвы.