— Не ведаю.
Палкоўнік, пералажыўшы папку з рукі ў руку, накіраваўся ў пакой камандарма.
«Чаго прыехаў? Вядома не для размоў лагодных!.. Нешта ён сёння асабліва сур'ёзны. Камусьці нагарыць, напэўна».
Сёння камандуючы найбольш цікавіўся разведкаю. Як толькі палкоўнік — гэта быў начальнік разведаддзела арміі — увайшоў, Чарняхоўскі стаў падрабязна распытваць пра работу разведкі. Як арганізавана служба ў штабе арміі, у асобных дывізіях, у палках.
Генералы, хто седзячы каля стала, хто стоячы, моўчкі сачылі за Чарняхоўскім, які то ступаў, то спыняўся, задаваў пытанні i елухаў палкоўніка. Камандуючы арміяй, генерал-палкоўнік з сухім тварам i спакойнымі, разумнымі вачыма, стаяў, прытуліўшыся к вушаку акна, закрываючы плячом край карты, што вісела поруч.
Камандарм адчуваў непакой перад Чарняхоўскім.
Чарняхоўскі мог бы па гадах быць яму сынам. Камандарм хадзіў ужо унтэр-афіцэрам, калі Чарняхоўскі толькі нарадзіўся, ён быў ужо камандзірам брыгады, калі таму i статак у сяле даверыць баяліся... Спачатку, калі стары генерал даведаўся, што камандаваць фронтам прыслалі такога маладога чалавека, ён i адчуў сябе пакрыўджаным, i падумаў, што «гэтаму юнаку» :невядома чаму вельмі шанцуе. Але Чарняхоўскі ў першы ж прыезд прымусіў забыць пра сваю маладосць: ён так ўпэўнена сябе трымаў, так ведаў справу, што падпарадкоўваў сабе.
«Удачы зрабілі яго, здаецца, залішне самаўпэўненым,—шадумаў камандарм, сочачы за камандуючым.— Маланкавы ўзлёт рэдка абыходзіцца без таго, каб чалавек не пераставаў глядзець пад ногі. Такія ўдалыя перамены вытрымлівае толькі добры арганізм ды моцная галава...»
«Але ў яго ёсць нейкая дзіўная сіла, уменне падначальваць... I колькі энергіі!..»— Праездзіўшы суткі з ім, камандарм адчуваў сябе змораным ушчэнт. — «А яму — хоць бы што!..»
Чарняхоўскі быў незадаволены: разведчыкі дзе-нідзе ў дывізіях не вывучалі як след праціўніка, карысталіся прыблізнымі дадзенымі, мала рыхтаваліся да аперацый.
— Чаму сарваўся «пошук» у Н-скім палку, таварыш палкоўнік?
Чарняхоўскі ступіў да акна, глянуў на вуліцу, па якой ішло некалькі вартавых, — відаць, на змену, хутка павярнуўся к начальніку разведкі.
— Разведка наткнулася, таварыш генерал, на два кулямётныя гнязды.
«I пра гэта ведае», — падумаў мімаволі стары генерал, здзіўляючыся, што камандуючы фронтам ведае пра няўдачу разведчыкаў палка. Сярод многіх вялікіх спраў ён заўважыў i запомніў i гэты малапрыкметны выпадак.
— Чаму яна магла наткнуцца?
— Тых гнёздаў не было раней, таварыш генералпалкоўнік.
— Гэта не адказ разведчыка.
— Разведка не выявіла ix раней...
— Чаму?
Палкоўнік паварушыў кароткімі пальцамі, як бы шукаючы адказ.
— Не ведаеце?.. Дык я вам скажу — яна ішла ўсляпую. Нібы не на аперацыю, а на пагулянку! — На міг запыніўшыся, у цішыні, што запанавала, ён прадаўжаў: — Пошук сарваўся таму, што ў вас у разведцы той-сёй забыўся пра адказнасць за справу. Вось чаму, збіраючыся на «пошук», не выявілі добра сістэму абароны, не падрыхтавалі байцоў. Камандзіры нядбайна аднесліся да аперацыі. З-за ix ленасці i нядбайства задача не была выканана, а трое чалавек расплаціліся сваім жыццём.
Чарняхоўскі гаварыў стрымана, але ў яго словах адчуваўся жорсткі, гнеўны дакор.
— Вінават, таварыш генерал...
— Што вы вінаваты — я ведаю... Вы член партыі?— раптам запытаўся ён.
— Так точна, таварыш генерал. У партыі.
— Не відаць. Білет носіце, а працуеце не па-партыйнаму. Так. Партыйным трэба быць душой, учынкамі...
Ён ступіў некалькі крокаў к акну i, рэзка павярнуўшыся, гледзячы проста ў вочы разведчыку, нібы падводзячы вывад, закончыў:
— Кепска працуеце, таварыш палкоўнік. Вам даверылі важнейшую справу — разведку, лёс тысяч людзей, а вы не цэніце гэта. Без агеньчыку, без ініцыятывы працуеце.
— Разведчыку гэта недаравальна, — адгукнуўся член Ваеннага Савета фронта.
Другія генералы маўчалі. Усе яны разам з камандармам адносілі дакор камандуючага фронтам i да сябе: здавалася, што Чарняхоўскі гаворыць да ўсіх.
Начальнік разведкі глухім, няўпэўненым голасам сказаў, што наладзіць работу лепш.
— Больш не паўторыцца такое, таварыш генералпалкоўнік...
— Абяцаеце?— прамовіў камандуючы тонам, у якім чулася яшчэ ранейшая рэзкасць. — Ад вас будзем патрабаваць асабліва. Улічыце...
— Я стрымаю сваё слова, таварыш генерал.
— Пагляджу... Можаце ісці...
Палкоўнік, адразу адчуўшы палёгку, хутка вышаў.
Чарняхоўскі спыніўся на момант у роздуме, потым энергічіна ступіў к сталу, кінуўшы на хаду: