— Прашу бліжэй...
Ён сеў поруч з Емяльянавым, хутка зірнуў на начальніка штаба арміі.
— Як абстаяць справы з дакамплектаваннем часцей?
Генерал «амерыўся ўстаць, але Чарняхоўскі папярэдзіў яго:
— Можаце сядзець...
Генерал сказаў, што стралковыя дывізіі папоўніліся; ён, надзеўшы пенснэ i выняўшы з партфеля лісток паперы, пералічыў, колькі кожная часць атрымала салдат, сержантаў, афіцэраў.
— У якіх часцях i які яшчэ недакамплект?
Чарняхоўскі выняў з кішэні аловак, але пісаць не стаў, звёўшы прыгожыя чорныя паўдугі брывей, уважліва слухаў. Адказваў яму цяпер камандарм, які таксама падышоў к сталу. Даслухаўшы да канца, Чарняхоўскі, не робячы якіх-небудзь заўваг ці меркаванняў, зноў кінуў:
— Які наогул недакамплект малодшых камандзіраў?
Ён усё патрабаваў адказу: колькі сержантаў падрыхтавалі непасрэдна ў арміі, колькі афіцэраў?
— Гэта ясна, — заключыў ён, стукнуўшы тарцом алоўка, нібы ставячы кропку. — Цяпер, калі ласка, далажыце, як часці вучацца?
— Аб дывізіях,— Емяльяінаў назваў прозвішчы камандзіраў, — можаце не гаварыць...
— Галоўную ўвагу на гэтым тыдні мы звярнулі, таварыш камандуючы, на дзеянні падраздзяленняў ва ўмовах глыбокапрарванага фронта праціўніка... У дывізіях былі праведзены заняткі з камандзірамі палкоў, батальёнаў i штабнымі работнікамі...
Камандарм спакойна, паступова разгортваў карціну вялікай вучобы, якая ішла ва ўсёй арміі, i ў салдат i ў генералаў, на пярэднім краі i ў рэзервных часцях.
— Адна важная заўвага, — прамовіў Чарняхоўскі,— трэба больш вучыць узаемадзеянню. Асабліва з танкамі, з мехчасцямі... Наша будучая аперацыя — гэта я пакуль магу сказаць толькі вам, — камандуючы акінуў вачыма генералаў, што сядзелі насупраць,— аперацыя, у якой будуць дзейнічаць вялізныя масы танкаў...
Чарняхоўскі пачаў гаварыць пра свае ўражанні аб арміі. Ен сказаў, што армія пакуль яшчэ нездавальняюча рыхтуецца да наступлення.
— Вы працуеце па прынцыпу: управімся. Такое становішча нельга далей трываць. У нас часу на падрыхтоўку — у абрэз. Трэба працаваць — гэта належыць ўсім добра засвоіць — з гранічным напружаннем усіх сіл, усіх сваіх магчымасцей.
Камандарм мімаволі падумаў з ціхай зайздрасцю: «Мне б столькі сілы, столькі энергіі, як у яго... Так, гады...» ён раскрыў блакнот, каб запісаць распараджэнні i заўвагі Чарняхоўскага.
«Падцягнуць разведку», — вывеў ён акуратна i хутка, прыгадаўшы размову Чарняхоўскага з палкоўнікам, потым дадаў ніжэй: «даўкамплектаваць часці», «узаемадзеянне з танкамі»; залажыўшы лісток алоўкам, прыкрыў блакнот i стаў слухаць, крыху схіліўшы сівую галаву, пазіраючы ціхімі, разумнымі вачыма на Чарняхоўскага.
— Часу нам засталося мала. Стаўка вызначыла тэрмін гатоўнасці — сярэдзіна чэрвеня. А работы ў нас многа... Я думаю, для вас цяпер ужо не сакрэт, што рыхтуецца вялікае наступленне, адзін з самых грандыёзных удараў. Удар вялізнага стратэгічнага значэння...
— Усю гэтую падрыхтоўку мы павінны зрабіць у самай строгай тайне. Гітлераўцы, гэта ясна, ведаюць, што мы не прымірымся з тым, каб яны яшчэ сядзелі на нашай зямлі. Яны чакаюць наступлення. Гэта факт. Але яны не ведаюць, дзе i калі яно пачнецца. Трэба, каб у адносінах нашага фронта яны былі спакойны: прашу, як i раней, старанна ўмацоўваць абарону, убіваць у ix галовы думку, што мы збіраемся стаяць, доўга стаяць...
Ён зрабіў яшчэ некалькі заўваг. Ліст блакнота камандарма неўзабаве быў запоўнены, i генерал перавярнуў яго.
— Таварыш камандуючы,— падняўся Чарняхоўскі, выходзячы з-за стала.— Мне дакладваў камандуючы артылерыяй — вы не рэалізавалі апошніх нарадаў на боепрыпасы.
— Вывезу сёння ўночы.
— Не адставайце! Накіроўвайце ўвесь транспарт, які можаце, i — капіце, запасайцеся!
Аловак камандарма хутка пабег: «боепрыпасы».
— Як вы, Васіль Макаравіч, настроены — тут паснедаем?— павярнуўся Чарняхоўскі к Емяльянаву.
— Калі нашы гаспадары запросяць, то я не пярэчу...
— Мы — народ гасцінны,— жартаўліва ўсміхнуўся камандуючы арміяй.
Чарняхоўскі з Емяльянавым, камандуючым арміяй i іншымі генераламі накіраваліся ў суседнюю хату. Тут, у чыстым сялянскім пакоі, у якім гаспадарылі вайсковыя, генералы селi снедаць.
— Камарова, паручэнца майго не забылі?— запытаў Чарняхоўскі ў маладога хлопца ў белай куртцы, што ледзь сыходзілася на ім, які падаваў боршч.
— Не забылі, таварыш генерал. Iм падрыхтавалі ў суседнім пакоі...
— I аўтаматчыкаў не пакрыўдзіце.
— Нікога не пакрыўдзім, таварыш генерал.