Член Ваеннага Савета фронта Емяльянаў, размешваючы лыжкай каву, запытаўся ў камандарма, які нядаўна быў дома, у Свярдлоўску, як жывуць жонка i дзеці.
Генералы з цікавасцю слухалі...
— А я днямі гаварыў па тэлефоне з сынам, — прамовіў Чарняхоўскі, мякка ўсміхаючыся вачыма. — На фронт, да мяне хоча! Памагаць, кажа, буду. Вы не бачылі, таварышы, майго памочніка?
Ён выняў з кішэні кіцеля фатакартку, на якой былі зняты чарнявая, з такімі ж, як у бацькі, вачыма i бровамі дачка i русявы, падобны на маці, сын. Сын, з далікатным тварам, з акуратнай грыўкай, быў апрануты ў вайсковую форму з маленькай партупеяй.
— Вось ён, памочнік!
— Так, памочнік, відаць, сапраўдны! Ваенны таварыш! Нічога не скажаш іншага...
Калі ўсталі з-за стала, камандарм загаварыў:
— Як вока?.. Так, таварыш камандуючы, блізка прайшла паўз вас чорная старуха...
— Паўз каго яна не праходзіць...
— Асцерагаліся б... Гэта нягодніца не зважае ні на гады, ні на званні...
Чарняхоўскі прамовіў абыякава, так, як адказваюць на тое, што ўжо надакучыла чуць:
— За мяне, таварыш генерал, можаце быць спакойны. Ва ўсякім выпадку датуль — магу нават абяцаць,— пакуль не пачнем наступлення.
Генералы падаліся на двор. Следам за імі, спрытна абцягнуўшы кіцель, прамы, з выглядам строгім i дзелавітым, вышаў Камароў.
Машыны камандуючага i Емяльянава стаялі каля разламанага плота пад старым, з абшарпаным камялём вязам.
Тут, каля сваёй машыны, Чарняхоўскі стаў развітвацца. Падаўшы руку камандуючаму арміяй, прамовіў напаследак:
— Падцягніце вы разведку, таварыш генерал. Я ёю незадаволен асабліва...
Ён сеў поруч з шафёрам. Камароў зачыніў дзверцы i спрытна юркнуў на задняе сядзенне, дзе ўжо быў аўтаматчык.
Чарняхоўскі загадаў:
— У штаб фронта!
Раздзел II
1...
Неўзабаве пасля таго, як гітлераўскія часці пакінулі раён блакады, брыгада Ермакова вярталася на ранейшае месца.
Тыя два тыдні жыццё ў брыгадзе Ермакова было трывожнае: некалькі разоў узнікалі гарачыя баі з карнікамі. Брыгада была ўвесь час «на нагах»: мянялі месца, каб унікнуць пятлі, якую імкнуліся накінуць карнікі. На хаду, як можна, стараліся падлячыць раны, папоўніць парадзелыя рады новымі людзьмі.
Сумна i панура сустракалі партызан родныя вёскі. Усюды чарнелі папялішчы. Пуста было на вуліцах. Вецер гнаў попел, абсыпаў ім траву.
Гітлераўды ў вёсках насадзілі ўсюды ўпраў, панаставілі паліцаяў. Па дарогах да станцый аўтаматчыкі гналі натоўпы дзяўчат, каб адправіць у Германію.
У сёлах на былой «партызанскай зямлі» ўсюды лютавалі гестапаўцы, здраднікі i рабаўнікі. Людзі жылі ў страху i жудасці.
Як толькі партызаны вярнуліся ды крыху ўладаваліся з дарогі, яны сталі «расчышчаць зямлю» ад гэтай погані. У першы ж дзень Ермакоў разагнаў два бліжэйшыя да брыгады гарнізоны.
...Надвечар людзі збіраліся на аперацыі. Ішлі разведчыкі ў далёкія вёскі, на торфазавод, які аднавілі немцы. Дзве групы накіроўваліся граміць гарнізоны. Ермакоў сам праверыў, як яны падрыхтаваліся, перадаў ім свае парады.
Адну трупу, якая выпраўлялася ў Сялюцічы, узначальваў Васіль Крайко.
У яго групе быў славак Ляхора, рослы хударлявы хлопец, старанны i дабрадушны, якога ўсе лічылі чэхам. На ім была гімнасцёрка, увабраная ў рудыя суконныя штаны, якія ён любіў насіць з напускам на боты.
Ён прышоў у брыгаду каля года таму, уцёкшы з нямецкага ахоўнага батальёна, куды яго сілком мабілізавалі ў Славакіі. Ляхора перад тым як прыйсці ў брыгаду быў у Сялюцічах, з якіх яго i прывяла ў лес дзяўчына-сувязная.
— Іду дамоў!—пажартаваў славак.— Ці жывая там Ганка?
Ён, было чуваць, вельмі трывожыўся пра яе.
Вася ў гэты вечар быў узрушаны. На тое ў хлопца меліся важныя прычыны: камісар сказаў, што заўтра будуць прымаць Васіля ў партыю. Ен прасіў, каб да пачатку сходу Вася пастараўся вярнуцца ў атрад.
Хлопцу хацелася ў гэтую ноч зрабіць што-небудзь незвычайнае. Азіраючыся назад, Васіль з непакоем адчуваў, што ў яго жыцці мала было такіх гераічных учынкаў, якімі можна было б ганарыцца...
Ды i наогул усё ў яго яшчэ так няясна. Ен усё думае, што будзе рабіць, калі вайна скончыцца, i — нічога пэўнага. Ніяк не знойдзе аднаго,— i тое вабіць, i другое. Калісьці ён ірваўся паехаць у Арктыку, потым у вайну, пасля таго, як расстралялі бацьку, хацеў вярнуцца дамоў, стаць з цягам часу на яго месца, дырэктарам МТС. А цяпер рашыў — будзе вынаходцам.
Не, гэта ўжо цвёрда, ён будзе вынаходцам. Добра — шукаць, шукаць, ламаць галаву І, нарэшце, дабіцца, дайсці да свайго. Выдумаць якую-небудзь такую машыну, каб яна магла нячутна падыходзіць да варожых дотаў i біла б ва ўпор, а каб яе нішто не магло разбіць.