П'янага адразу акружылі i, заткнуўшы яму рот анучай, павалілі. Не звяртаючы ўвагі на тое, як паліцай, якому сталі звязваць рукі папругай, глуха рычыць і, стараючыся вызваліцца, выгінаецца, Вася прыслухаўся, — на другім канцы сяла, куды пайшлі другія партызаны, яшчэ часта ляскалі стрэлы...
Паблізу знаёмы дзявочы голас запытаўся, дзе камандзір.
— Надоечы тут склалі спісы, каго ў Нямеччыну браць,— падбегшы да яго, хутка, горача загаварыла дзяўчына.— Кажуць, што ў спісы i сувязных запісалі. Скажыце, каб забралі ix!
— А дзе яны?
— Ды тут, ва ўправе. У шафе, мусіць.
Даручыўшы паліцая аднаму хлопцу, Вася, не трацячы часу, разам з дзяўчынай накіраваўся ў пакой.
Папрасіўшы дзяўчыіну, каб пасвяціла яго ліхтарыкам, ён з усёй сілы ўдарыў ложай аўтамата па замку, што вісеў на шафе. Пасля другога ўдару сагнуты прабой упаў, i Вася расчыніў дзверцы. На палічках ляжалі папкіі паперы, ён, не разглядаючы, хутка сабраў ўсё. Дзяўчына, якая перад тым толькі сачыла за ім, сама стала аглядваць усе палічкі, правяраючы, ці ўсё забралі.
— Не згубі, глядзі!—недаверліва сказала яна Васілю.
Аддаўшы ёй паперы, Васіль выбег з хаты. Страляніна, што даходзіла з другога боку вуліцы, ужо амаль сціхла.
Сяло, якое да гэтага здавалася пустым, з якога, пачуўшы страляніну, многія жыхары ўцяклі ў лес, стала ажываць. Пачуўшы родную мову, даведаўшыся, што прышлі партызаіны, на вуліцу пачалі нясмела выходзіць людзі. Перажыўшы страшныя дні, яны выбіраліся са сваіх сховішчаў з асцярогай, яшчэ не зусім верачы радаснай навіне.
— Ермакоўцы прышлі! Ермакоў вярнуўся!— ішло на вуліцы ад двара да двара, ад чалавека да чалавека.
— Вярнуліся!..
Радасць людзі выказвалі ціха, стрымана.
Старыя, жанчыны, дзеці абдымалі хлопцаў, плакалі, i ў слязах было i шчасце сустрэчы, i нядаўні боль, i сум утрат.
— А я думала — фашысты!.. — збянтэжана прызналася нейкая жанчына.
Многія расказвалі пра свае жахі, якія перажылі за гэтыя дні. Другія пыталіся пра Ермакова, пра Тураўца i знаёмых партызан.
Тут падвялі звязанага паліцая, які, выявілася, быў начальнікам паліцыі, i гаворка пайшла ў іншым кірунку. Жанчыны накінуліся на яго з усіх бакоў і, каб не партызаны, разарвалі б на месцы. У кожнай, відаць, была свая злосць да гэтага стварэння. Паліцай хутка працверазіўся. Удары, праклёны, пагрозы сыпаліся адусюль, i ён толькі скрыпеў зубамі, азіраючыся ва ўсе бакі. Але цяпер яго ніхто не баяўся.
Людзі прасілі, каб хлопцы аддалі яго на ix суд.
— Чаго з ім валаводзіцца! Павесіць яго, ірада, i суд ўвесь!
Але Васіль аддаць ім паліцая не дазволіў, сказаўшы, што Ермакоў прасіў прывесці аднаго дапытаць.
— Што зарабіў, атрымае,— паабяцаў Вася такім тонам, што нельга было сумнявацца.— Шкада толькі, што Грэчку выпусцілі. Выкруціўся на гэты раз...— Ён чамусьці быў перакананы, што Грэчка выратаваўся ад партызанскай кулі, хоць забітых яшчэ не агледзелі.
Хлопцы сталі выпраўляцца ў дарогу. Набліжалася світанне, a ім трэба было ісці добрыя тры гадзіны. Вясковыя невялікім, але гаманкім натоўпам праводзілі ix за сяло.
— Глядзіце, не пушчайце ix эноў сюды!—калі сталі развітвацца, трымаючы Васіля за руку, сказала незнаемая жанчына.
Васіль пакляўся:
— Не пусцім, маці, больш! Будзьце спакойны...
2...
Вярнуўшыся дамоў, Васіль рашыў зайсці ў шпіталь.
За таго паўмесяца, што мінуў з часу блакады, ён ні разу не бачыў Валі, але часта думаў пра яе. Напэўна, ніколі не была яна такой прывабнай i любай яму, як у гэтыя трывожныя дні. Шашура, пасміхваючыся, расказаў Васілю, што «сястра» прыходзіла ў яго акоп, непакоілася.
«Закахалася, брат, дзяўчына. Факт! Капітуліравала зусім!»— засмяяўся грубаваты падрыўнік. Васіль за гэты смяшок ледзь не выцяў таварыша. Ён думаў пра Валю з пяшчотай.
Крыўдная спрэчка, якая тады ix раздзяліла i аддаліла, даўно забылася. Васіль быў лагодны, не памятлівы на зло чалавекам, а пасля таго, што ён перажыў у гэтыя дні, тая хмурынка здавалася проста дробяззю. Пра нялюбага Ермакова Васіль думаў цяпер з пагардай пераможцы.
Шпіталь ужо зусім асталяваўся. Цяпер у ім было спакойна, пуставата, бо амаль усіх раненых адправілі на самалётах у Маскву. На той бок у тыл паляцелі i дзеці, падабраныя ў часе блакады. Каля аднаго будана Вася спаткаў Марыю Андрэеўну, перад якой звычайна адчуваў нейкую збянтэжанасць, бо яму здавалася, што гэтая строгая жанчына ведае пра ўсё.
— Вам да каго?
— Мне трэба бачыць... Залескую,— адказаў Вася.— Па адной важнай справе. Яна цяпер вольная?
— Вольная, але яе тут няма.