— Думаю, што хопіць. Хоць i позна пачаў.
— Хопіць? Глядзі, каб хапіла! Што ж выходзіць, i хлеб зарабляеш? Ніхто не скажа: дармаед?.. Прытаміўся?
— Крыху...
Перадаўшы Шашуры аўтамат, Туравец узяў з яго рук плуг. Туравец ішоў за плугам спакойна i ўпэўнена, сваім звычайным крокам. Было відаць, што араць яму не ўпершыню.
Ён прайшоў адзін круг, другі, потым, параўняўшыся з Шашурам, прыпыніўся, аддаў лейцы.
— А вы — аказваецца, каліна-маліна, з плугам, як з дружком...
— З другам?— нібы здзівіўся Туравец.— Не, брат, адвык. Не хлусі!
Ён зірнуў весела i так, быццам гаварыў: «Навошта хлусіш? Каму ты гаворыш гэта»...
Туравец заспяшаўся:
— Трэба ісці ў сяло. Увечары будзе сход.
Камісар пакіраваў наўпрасткі да вёскі.
Скончыўшы загон, рушыў паволі «дахаты» i Шашура. Па полі ўжо слаўся густы змрок. Шашура ішоў шчаслівы i задаволены пражытым днём, нават зморанасць, якая абцяжарыла ногі i рукі, была прыемнай.
Яму ўспаміналася размова з Тураўцом, i Шашура думаў, як было б добра заўсёды вось так да вечара працаваць на полі, вяртацца змораным дахаты.
На двары ярка гарэў агеньчык, на якім Аксіння ў чыгунку варыла вячэру. Яна, пачуўшы крокі, падняла твар на Шатуру:
— Намарыўся, напэўна?
— Трошкі ёсць такога.
— Пастаў каня ды прыходзь сюды, будзем вячэраць.
Распрагаючы каня, ён падумаў, што трэба як-небудзь пастарацца дапамагчы Аксінні ўладаваць гаспадарку; хоць бы залатаць страху на хляве, што свеціцца, як рэшата, у дождж цячэ. Каля яго круціўся хлопчык, сочачы за ўсім, што робіць незнаемы дзядзька. Падкінуўшы каню травы, Шашура неспадзеўкі схапіў малога на рукі i паказытаў. Хлопчык, выкручваючыся, весела завішчэў.
— Ой, пусці, не шлакачы!
Шашура паставіў яго на зямлю i запытаў, чым ён сёння займаўся. Хлопчык адказаў:
— Нічым...
— Як гэта нічым? Увесь дзень — нічым?
— Увесь дзень!.. Аленку трошкі гушкаў...
— Э, брат, няўжо ты такі гультай?
Малы неўспадзеўкі, асмялеўшы, папрасіў:
— Дзядзя, дай! — ён паказаў на аўтамат.
Шашура зняў ППШ.
— На! Толькі табе, друг, ранавата яшчэ, мусіць?
Патрымаўшы з натугай аўтамат, малы прызнаўся:
— Важкі.
Вячэралі каля вогнішча, на траве. Малое спала, а хлопчык сядзеў каля маці, вялікімі ўважлівымі вачыма сочачы за дзядзькам. Калі вячэра скончылася, Аксіння прамовіла:
— Казалі, сход будзе.
— Будзе. Пойдзеш?
— Не, дзеці адны будуць баяцца. А ты пойдзеш?
— Пайду.
— Ты мне раскажаш, што там будуць гаварыць, добра?
Моўчкі кіўнуўшы, ён скруціў папяросу, кінуў на далоню барвова-аксамітны зыркі вугольчык i прыкурыў. Яна зірнула на яго.
— Дзе табе паслаць?
— Пасцялі на двары, у садку. Дажджу, мусіць, не будзе.
Ён паглядзеў у неба.
— Ну, то я пайду. Варту трэба паставіць, ды i на сход каб не спазніцца.
— Ты не заседжвайся дужа, — параіла яна.
Схамянуўшыся, яна няёмка дадала:
— Заўтра ўставаць рана.
— Не, чаго ж там...
Ён вышаў на вуліцу, усцяж якой на дварах гарэлі вогнішчы. Змрок схаваў жахлівыя відовішчы разбурэння, але Шашуру было журботна, — ён мімаволі думаў пра Аксінню, пра яе долю. «Калі ж гэта зноў усё прыдзе на сваё месца i людзі зажывуць як трэба!»
Паставіўшы варту, ён заспяшаўся на сход. На адным двары, дзе гарэў самы вялікі агонь, сядзелі людзі, — Шашура з-за цёмных абрысаў постацей убачыў камісара, якога ўважліва слухалі.
Як толькі сход скончыўся, ён вярнуўся назад. Аксіння нерухома стаяла на двары, каля хлява.
— Ты пра што марыш?— весела запытаўся падрыўнік. — А казала — няма пра што!
— Значыцца, ёсць, — адказала яна жартам, потым дадала шчыра: — Проста чамусьці неспакойна i тужліва на душы. Успамінаецца рознае... Скажы лепш, што ты там чуў?
4...
Помнячы, што людзям раніцай трэба будзе ісці на працу, Туравец пастараўся скончыць сход раней, каб даць ім адпачыць. Але людзі разыходзіліся неахвотна. Многія пасля сходу, акружыўшы яго, яшчэ доўга распытвалі пра Маскву, пра розныя навіны з міжнароднага жыцця, хоць аб гэтым ён ужо нямала гаварыў.
— Ці праўда,— сказаў яму ціха на вуха лысы стары, прыжмурыўшы не па гадах жвавыя вочы,—што, кажуць, наступленне ўжо тры дні як пачалося? Чуў я, што Ракасоўскі, значыць, заняў Магілёў i Жлобін, толькі гэта пакуль трымаюць у сакрэце...
— Што ты кажаш!— хітра здзівіўся Туравец.— Магілёў i Жлобін?
У яго паводзінах часам было тое, што Ермакоў называў «акцёрствам» i няшчырасцю. Туравец здзіўляўся там, дзе не было яму нічога дзіўнага, рабіў выгляд, што захапляецца, дзе захапляцца не было чым. Гэта стала ўжо звычкай: ён як бы пераносіў сябе на месца другога чалавека i там, дзе другому хацелася гэтага, здзіўляўся i захапляўся...