З дачніцай, што жыве ў ix, пайшла ў чарніцы. Ідуць дахаты, назбіраўшы, i цёця пытаецца:
— Kaгo ж ты, Зося, пачастуеш сваімі ягадамі?
Малая доўга маўчыць, потым кажа:
— Маму.
— А чаму толькі маму?
— Бо яна ўсё робіць.
Чыстага маленства, зусім без прымесі з пазнейшымі ўспамінамі, з расказамі старэйшых пра мяне,— няма. Я намагаюся яго дастаць, i, як дастану, мне вельмі добра.
Саракатрохгадовая маці, дачка майго даўняга сябра, паказала мне днямі свой... ну, не талісман які, вядома ж, а проста адзін з прыемных успамінаў маленства. Той самаробны альбом з маімі вершамі i братавымі малюнкамі да ix, які мы з братам падаравалі ёй... трыццаць пяць год таму назад. I мне цяпер стала ад гэтай, зусім нечаканай, сустрэчы з тым падарункам вельмі прыемна, можа, не менш, чым ёй калісьці.
I тое прыгадалася, як мы рабілі альбом, як нам здавалася, што праца тая — толькі пачатак таго, што мы будзем рабіць. I сум па брату яшчэ раз вярнуўся: не толькі таму, што яго ўжо даўно няма, але i таму, што ён не здзейсніўся як мастак. I сум толькі мой: што я так мала пісаў для дзядей, хоць i марыў калісьці быць толькі дзіцячым пісьменнікам. А разам з сумам прыйшло i радасці трохі: ад тых, няхай сабе сціплых, удач, што былі, i ад надзеі, яшчэ ўсё надзеі на ўдачы, што будуць. I тое нарэшце прыйшло, ужо амаль невытлумачальнае, што прасвечвае радасць сустрэчы з альбомам — яшчэ адно пранікненне ў чароўны свет паэзіі маленства.
Хацеў узяць да чаю яшчэ кавалачак пірага, але падумаў: «Няхай застанецца малому». I ўспомніў N., з яго сялянскім розумам, з яго заўсёды бадзёрай, бяскрыўдна-хітраватай усмешкай. Ён напэўна сказаў бы: «Тут нам не ўзяць, не з'есці самому — смачней, чым узяць».
Прыхварэўшы, добра супакоіцца ад будзённай мітусні, апусціцца да свайго надзейнага грунту, засяродзіцца на галоўным, падумаць, пачытаць, папрацаваць.
Нават прыходзіць, вяртаецца дзіцячая цікаўнасць, вастрыня ўспрымання — пачынаеш заўважаць тое, чаго раней або даўно не заўважаў.
Задрамаў пасля банек i прачнуўся ўжо цёмначы. Пасля змястоўнага, светлага дня. Ляжаў у сталовай на канапе, глядзеў у змроку на белыя дзверы свайго кабінета, адчыненыя ў сталовую,— дзіўна, нібыта інакш, чым заўсёды, асветленыя адтуль, дзе мой хлапчук чытае або піша за маім сталом, пры маёй настольнай лямпе.
I вось іменна яны, асветленыя белыя дзверы, i напомнілі мне дзіцячую здольнасць ціха, паэтычна засяроджвацца на самым нязначным, самым звычайным.
У міжгароднім аўтобусе. За маёю спіной малы гаворыць з бабуляй:
— А чаму ў цябе такі ногаць вялікі?.. Бабка, пагладзь маю ручку, пагладзь!..
Якая ж бездань паміж гэтай чыстай душой i нячыстай рукой яго бабы, маёй знаёмай, нядаўна скінутай з пасады старшыніхі калгaca! «За злоўжыванне службовым становішчам...»
Стаім у мястэчку. Піжоністы рыжы сабака сядзіць на асфальце, на самай сярэдзіне шашы. А хлопчык непакоіцца, ледзь не да слёз:
— Цюцьку машына зарэжа!.. Бабка!..
Не адчуеш так поўна i непасрэдна. А шчэбет ягоны — амаль непаўторны, бо ён не паддаецца перадачы словамі дарослага.
Думаў пра абнаўленне душы самай высокай паэзіяй — паэзіяй маленства. Безліч граняў у гэтай паэзіі, як безліч сонечных промняў i пырскаў расы ў гэтых промнях.
Дзед, баба i госця-ўнучка перад тэлевізарам.
Ужо цікавае пачалося, аднак малая саскокнула з канапы, пабегла ў мой пакой, прынесла цёплы халат i палажыла мне на калені.
Потым, калі цікавае закончылася, я паклікаў яе i ціха, у цёплую шчочку, спытаўся, чаму яна так зрабіла.
— А твае ж ногі баляць, i трэба, каб цёпла было.
Восем гадоў. Маленства сутыкаецца з пачаткам сталасці.
Часамі здавалася, што зачаста, залішне па-сямейнаму расказваць так з міжнароднай эстрады пра свайго першага, адзінага сынка. Як быццам песцячыся перад людзьмі, з нейкім какецтвам званнем маці.
Вядомая, любімая спявачка, польска-савецкая, а то хутчэй савецка-польская — Ганна Герман.
А цяпер вось успомніў яе, у памяці, у душы пачуў «Рэха», «Калыханку», яе, толькі яе адзінай голас, яго абаяльную шчырасць, i ясна стала, што яна не магла інакш, што i хораша гэта было i сумнавата ўжо тады, як быццам ад прадчування, што цяпер ён, той польскі хлопчык, ужо без мамусі, i аднаго таго, што голас яе радуе нас многіх, яму, вядома ж, вельмі мала...
— Толя плісёў!
Так вось, у трэцяй асобе, голасна i ўсім аб'яўляе ён, двухгадовы герой, калі яго прывядуць уранні ў яслі.