Лабановіч мусіў прызнацца, што такіх смачных грыбоў ён не еў ніколі. Ліда таксама хваліла грыбы і ела з прыемнасцю. А потым сказала:
— Пайду Колю паклічу, няхай і ён закаштуе.
Калі яна выйшла з хаты, Антаніна Міхайлаўна, крыху памаўчаўшы, сказала:
— Закружылі вы галаву маёй Лідзе...
У гэтых словах настаўнік адчуў і другія, нявыказаныя: «А калі гэта так, дык ты ж і не кідай яе».
Настаўнік адчуваў сябе няёмка, але ўсё ж здолеў выціснуць некалькі слоў:
— Дзіця яна яшчэ. Усё гэта пройдзе ў яе.
Ідучы ў Верхань, настаўнік шмат аб чым думаў. I думкі свае скончыў ён украінскаю песняю:
Ой, не ходи, Грицю,
Тай на вечорницю.
XX
На школьным ганку Лабановіча сустрэла бабка Параска. Па яе заклапочаным твары і па той хітраватай усмешцы, што свяцілася на ім, настаўнік дагадаўся, што бабка мае нейкую навіну. Але бабка не спяшалася казаць, бо не ведала, як будзе ўспрынята навіна.
— Ты, бабка, нешта тоіш ад мяне,— заўважыў настаўнік.
— Гэтага, панічок, не ўтоіш,— адказала бабка і, панізіўшы голас, ціха вымавіла: — Госць да вас прыехаў!
— Госць? Які госць? — запытаў Лабановіч.
— Не сказаў, хто такі — не назваўся.
— А дзе ён?
— Там,— паказала бабка на дзверы, што вялі ў пакоі настаўніка.
Пакуль ішла гэта гутарка, невядомы госць падкраўся да дзвярэй і замкнуў іх на ключ. Лабановіч заўважыў гэта толькі тады, калі пастукаў у дзверы, а потым і штурхнуў іх. Але дзверы не адчыніліся, і ніхто не азваўся.
«Заснуў там, ці што? I хто гэта такі?» — думаў Лабановіч, стоячы каля дзвярэй. Ён пастукаў мацней. Невядомы госць забарабаніў з сярэдзіны пальцам у дзверы, выстукваючы цэлую мелодыю: тра-та-та! тра-та-та! тра-та-та!
«Нехта з блізкіх сяброў,— падумаў Лабановіч,— але хто?» Ён прыдаў басавітасці свайму голасу, пастукаў яшчэ раз і запытаў:
— Церам-церамок! Хто ў цераме жыве?
Пісклівы голас з-за дзвярэй, таксама зменены, адказаў:
— Я, мышка-нарушка! А ты хто?
— Я — мядзведзь,— адказаў Лабановіч,— і магу выламаць дзверы!
— Цельшынскі? — спытаў тым жа пісклівым голасам госць.
I тут нейкім чынам у памяці Лабановіча прамільгнуў малюнак спаткання з Турсевічам на Палессі. Лабановіч тады таксама пажартаваў з прыяцеля, як цяпер жартуе госць з яго.
— А-а-а! — выгукнуў Лабановіч.— Загадка разгадана. Адчыняй, Максім, дзверы!
У замку скрыгатнуў ключ. Дзверы расчыніліся. Сапраўды гэта быў Турсевіч. Адступіўшы на крок назад, ён прыгнуўся, адною рукою ўпёрся ў калена, а другою паказваў на Лабановіча і рагатаў.
— Не чакаў мяне? — спытаў ён.
Замест адказу Лабановіч кінуўся да прыяцеля — моцна абняў яго.
— Чакаць-то я чакаў, ды толькі не сягоння. Чаму ж не напісаў, калі прыедзеш? Я ж сустрэў бы цябе.
— А я вырашыў прыпаднесці табе сюрпрыз, застаць цябе знянацку,— адказаў Турсевіч, а потым запытаў: — Ты дзе ж гэта вандруеш?
— Дзе я быў, там цяпер мяне няма.
— Бач ты, які канспіратар! Ну, пакажыся, што ты за чалавек.
Турсевіч узяў прыяцеля за плечы, павярнуў яго направа, налева, паглядзеў у твар.
— Нічога, можна смела прымаць у салдаты,— заключыў Турсевіч свой агляд.
— Лепей, брат, быць арыштантам, чым слугою цара,— жартам адказаў Лабановіч.
— Ну, гэта як на чый густ,— заўважыў Турсевіч,— а што да мяне, дык я не хацеў бы быць ні тым, ні другім.
— А калі б перад табою паставілі такую дылему: салдат ці арыштант? Што выбраў бы?
Турсевіч палічыў, што гэта запытанне не мае пад сабой грунту, і адказу на яго не даў.
— Ні салдатам, ні арыштантам не хочаш быць,— заўважыў Лабановіч.— А я, брат, жыву па прыказцы: ад торбы і ад турмы не адракайся. Ну, ды ладна,— перапыніў ён самога сябе.— Рад, што ты прыехаў... Скажы, як знаходзіш ты маё новае месца?
Турсевіч задаволена ўскінуў галаву і сказаў:
— Гм! Добрая мясціна, ей-ей! Не тое, што наша былое Цельшына: прастору многа, свет відаць.
— А я з прыемнасцю ўспамінаю Цельшына. I калі думаю аб ім, а думаю часта, дык мяне агортвае нейкі жаль, як бы я страціў нешта дарагое — можа, таму, што там пакінута некаторая частачка душы,— з ноткаю засмучэння прамовіў Лабановіч.
— Ведаю я, што ты страціў,— праўдзівей, каго страціў: Ядвісю,— пажартаваў Турсевіч, уважна зірнуўшы на прыяцеля.
Лабановіч трохі збянтэжыўся. Само слова «Ядвіся» балюча адгукнулася ў сэрцы, і назіральны Турсевіч гэта заўважыў.
— Што, няпраўду сказаў? — не збіваючыся з жартлівага тону, са смехам выгукнуў Турсевіч, але, адчуўшы, што ён закрануў рану ў сэрцы Лабановіча, ужо сур’ёзна дадаў: — Ты, Андрэйка, не гневайся і не сярдуй на мяне. Даруй, калі закрануў тваю балючую струнку. Ядвіся ж варта таго, каб аб ёй часамі і ўздыхнуць.