Милый друг, не верь надежде,
Горемыкину не верь:
Горе мыкали мы прежде,
Горе мыкаем теперь.
Пакуль у Дзяржаўнай думе важыліся напісаць зварот да народа, да сялян царскай Расіі звярнуўся не хто іншы, як сам Гарамыкін.
Калі ў сялян і былі яшчэ надзеі атрымаць праз думу зямлю, дык гарамыкінскі зварот,— а зварачаўся ён ад імя ўрада,— развеяў гэтыя надзеі ў прах. Гарамыкін перасцерагаў сялянства ад празмернай прагі да зямлі, ад паспешнага імкнення авалодаць ёю ў самы кароткі час, бо сяляне, бач, як дзеці, часта не разумеюць таго, чаго яны хочуць. Гарамыкін утлумачваў народу, што цар і яго слугі заўсёды клапаціліся і будуць надалей клапаціцца аб народзе, бо не забываюць яго інтарэсаў. Развязаць жа з аднаго маху такое пытанне, як зямельнае, нельга, бо яно вельмі і вельмі складанае. I не трэба верыць тым крыкунам, што абяцаюць народу залатыя горы. Усё прыйдзе ў свой час.
«Вось гэта рэальная і знаёмая палітыка,— думаў Лабановіч, чытаючы гарамыкінскі зварот.— Але як народ успрыме яе!» Рэшткі веры ў Дзяржаўную думу, якія яшчэ тлелі ў свядомасці настаўніка, цяпер былі разбіты. Ён яшчэ болей пераканаўся ў тым, што ў спрэчцы з Турсевічам праўда была на яго баку, на баку Лабановіча. I тут ён — ужо каторы раз — мімаволі прыгадаў тую пляцоўку, з якой так прыгожа вырысоўваўся ў смужнай далечыні зданнёвы замак. Ці не была і сама надзея на Дзяржаўную думу такая ж ілюзія, як і той неіснуючы замак?
Гарамыкінскі зварот да народа зрабіў нядобрае ўражанне на Лабановіча. Асабліва непрыемна, што гэта адбылося амаль напярэдадні паездкі ў Мікуцічы. Чорная рэакцыя націскае ўсё мацней. Як адаб’ецца яна на сходзе вясковых настаўнікаў, на іх настроі? Ці не нагоніць страху і ці не астудзіць яна гарачых парываў неспакушаных у барацьбе таварышаў? Была вялікая патрэба перакінуцца жывым словам, падзяліцца думкамі з блізкім чалавекам.
Больш блізкага чалавека, як Турсевіч, у Лабановіча тут не было. Праўда, яны паспрачаліся і зусім не сышліся ў поглядах на Дзяржаўную думу і на палітычную барацьбу. Але ж спрэчка — не сварка і дружбы не разбіла, хоць і зрабіла ў ёй шчыліну. У пэўныя часіны дня сябры сходзіліся на кватэры: гэта быў час снедання, абеду, вячэры і познія летнія вечары.
— Можа, ты маеш ахвоту прагуляцца са мною па дарозе на Шабуні? — неўзабаве запытаў Лабановіч Турсевіча.
Гэту прапанову Турсевіч зразумеў як захады з боку сябра вярнуць згоду і ранейшую дружбу паміж імі, што як-ніяк былі парушаны нядаўнімі спрэчкамі.
— А што гэта за дарога такая ды яшчэ на Шабуні? — запытаў Турсевіч. Было відавочна, што ён нічога не мае супраць пагулянкі.
Па нейкай дзіўнай асацыяцыі Лабановічу прыгадаўся адзін біблейскі эпізод. На запытанне Турсевіча ён жартліва адказаў:
— Перад тым як ісці на пропаведзь, Хрыстос пасціў сорак дзён і сорак начэй. Пасля гэтага ён пайшоў у пустэлю памаліцца. Там сустрэў яго д’ябал. Д’ябал пачаў спакушаць Хрыста. Ён узвёў яго на высокую гару, паказаў усе царствы на зямлі і ўсе іх багацці. «Усё гэта я аддам табе,— сказаў д’ябал,— калі ты паклонішся мне». Што адказаў Хрыстос д’яблу, ты ведаеш: «Кланяцца можна толькі Богу»,— і адагнаў спакусніка прэч. Я, вядома, не д’ябал, а ты не Хрыстос, і нічога табе не абяцаю, апроч аднаго: я пакажу табе цуд прыроды.
Турсевіч насцярожыўся. У нязвыклым адказе прыяцеля ён пачуў намёк на нейкую прытоеную закавыку, што насіў у сэрцы Лабановіч.
— Пры чым жа тут д’ябал і Хрыстос, пропаведзь і спакуса? — пацікавіўся ён.
— Ну, ведаеш,— аналогія, праўда, вельмі далёкая: д’ябал узвёў Хрыста на высокую гару, а я цябе хачу павесці на ўзвышак, адкуль усё далёка відаць, і паказаць нешта падобнае да міражу.