Турсевіч паглядзеў на яго і сказаў, цяжка ўздыхнуўшы:
— На адзін год, можа, і малавата.
XXX
Кожная новая змена ў абставінах, ці яна добрая, ці благая, выводзіць чалавека з абыклай раўнавагі. Яго агортваюць новыя пачуцці, новыя мыслі і разважанні — у залежнасці ад таго, на які шлях у сілу тых ці іншых акалічнасцей ступае чалавек. Так здарылася зараз і з Лабановічам. Праўда, у яго цяпер не было ніякага акрэсленага шляху, ён проста апынуўся на ростанях, выбіты з каляіны так ці іначай усталёванага жыцця. Такое становішча яго не дужа засмучала. Наадварот, у гэтай неакрэсленасці была і нейкая свая прываблівасць: цікава ж ведаць, чым яно ўсё скончыцца. Выдаленне з настаўніцкай пасады не палохала, бо ён ужо звыкся з такою думкаю, і яно не будзе для яго нечаканасцю. А вось як пойдзе жыццё яго далей, што станецца з ім у наступныя дні, як паставяцца да яго ўсе знаёмыя і прыяцелі, калі ён застанецца без службы, у гэтым і заключаецца цікавасць. Ды пакуль служаць рукі і ногі, сіла і здароўе, ён не згіне. Ніякай працы ён не баіцца, бо змалку прызвычаіўся да яе... Наогул жа многа ўперадзе такіх падзей, якіх зараз і не згадаеш. Важна адно — быць жывому, жыць і змагацца.
На другі дзень пасля таго, як прачнуўся Лабановіч, каля школьнага ганка ўжо стаяла фурманка дзядзькі Нічыпара Кудрыка, таго самага, што першы раз прывозіў яго ў Верхань. Лабановіч дагадваўся аб прычыне такога паспешнага ад’езду яго прыяцеля і госця, але маўчаў пра гэта: навошта прычыняць чалавеку прыкрасць? Турсевіч жа са свайго боку стараўся не выявіць сапраўднае прычыны ад’езду, паводзіў сябе так, як бы яму вельмі і вельмі хацелася пабыць яшчэ ў Верхані, ды нічога не паробіш: трэба ехаць! Ён даволі шчодра расплаціўся з бабкаю Параскаю за паслугі. А бабка была спахмурнелая і невясёлая. Яна ўжо ведала пра «нейкія» непрыемнасці ў свайго «манашка», і ёй было шкада, што яго пакідаюць у такі час аднаго.
— Ну, мой дарагі Андрэй,— Турсевіч ціснуў руку Лабановічу і абдымаў яго. — Заставайся здаровы, шчаслівы! Можа, усё яшчэ абыдзецца... Не прымай блізка да сэрца гэты непрыемны выпадак, трымайся! А калі што, дык і я цябе не забуду.
— Дзякуй, дружа, за добрае слова. Няхай жа будзе светлая твая дарога. Жадаю поўнай удачы!
Сябры абняліся, пацалаваліся. У Турсевіча на вачах нават паказаліся слёзы. Лабановіч правёў яго да фурманкі. Турсевіч усеўся ў каламажцы, зняў шапку, памахаў прыяцелю. Фурманка рушыла з месца.
Пісар Васількевіч, адсунуўшы край фіранкі, потайкам пазіраў са свайго пакоя на развітанне сяброў. Пра здарэнне з суседам яму не было яшчэ вядома. Але пісар быў і таму рады, што ненавісная для яго Дзяржаўная дума скончыла сваё існаванне, а гэта, напэўна, не дужа радавала Лабановіча.
Пастаяўшы на ганку, пакуль фурманка не знікла на павароце, Лабановіч вярнуўся ў свой пакойчык. Дык так: ён ізноў адзін, быць можа, як ніколі. На сэрцы было сумна. Ад’езд Турсевіча яшчэ болей паглыбляў гэту сумоту. Няскора сустрэнуцца яны, а калі і сустрэнуцца, дык ужо не будзе той радасці, што звычайна ўзнікала пры іх спатканнях. Разыходзяцца іхнія дарогі ў розныя бакі — і ў простым, і ў пераносным сэнсе.
— Ізноў мой манашак адзін,— паспачувала бабка, увайшоўшы ў пакой, і абарвала мыслі Лабановіча.
— Дарма, бабка Параска, адны мы прыходзім у свет, у адзіноце і пакідаем яго.
— Ну, вось ужо сказаў: пакідаем свет! Няхай пакідаюць яго ліхія людзі, а вам жыць яшчэ ды жыць і не аднаму, а з прыгожаю жонкаю!
I пры гэтым бабка хітра паглядзела на Лабановіча.
— Якраз і добра, што няма жонкі, лішні быў бы клопат.
— Чаму ж гэта так? — не паверыла бабка Параска, але засмуцілася, а потым запытала: — Скажыце, панічок, што з вамі здарылася? Нешта я не ўцямлю. Той паніч, што паехаў, казаў: нядобры выпадак налучыў твайго настаўніка. Дый вы так гаворыце, што я сама гэта бачу.
— Нічога страшнага не здарылася. Пачакаем трошкі, і ўсё стане ясна,— адказаў Лабановіч.— Вось таго настаўніка, што быў тут перада мною, перавялі ў другую школу. Дык могуць перавесці і мяне. Могуць нават і зусім выдаліць.
На дробны маршчыністы твар бабкі легла засмучэнне.
— I нікуды не перавядуць і не выдаляць,— запратэставала яна.— I не трэба так гаварыць!
— Трэба меркаваць, бабка Параска, і так і гэтак ды болей гадаць і пра ліхі канец, каб тое ліха не было для нас нечаканым.
— Ай! Гаворыць немаведама што. Вось пайду ды на картах паваражу: яны скажуць мне ўсю праўду.
Яна пайшла ў сваю каморку, выняла з-пад сенніка калоду старых, як і сама яна, карт, прысела на табарэцік каля невялічкага століка, што стаяў пры пасцелі, патасавала сваім манерам і пачала спаважна раскладваць іх на восем кучак па тры карты ў кожнай. Калі такім чынам карты былі разложаны, а ляжалі яны тварам уніз, бабка Параска пераварочвала кучкі ў тым жа парадку, у якім раскладала іх. Кожная тройка карт мела сваё прызначэнне: «для дому», «для лёсу», «для шчасця», «для дружбы» і г. д. Перавярнуўшы адну карту, бабка Параска пільна ўглядалася. У першай кучцы пасярэдзіне аказаўся вінны туз, а з краю — званковая дзевятка, з другога — храстовы ніжнік, гэта значыць — Лабановіч. Бабка незадаволена паківала галавою: такое спалучэнне карт было не ў руку настаўніку, бо яно азначала невясёлыя думкі, згрызоты і цяжкі клопат. Нічога добрага для настаўніка не было і ў другой, і ў трэцяй, і ў наступных кучках карт. То замешваўся нейкі злы і хітры мужчына, то непрыязная жанчына, то сумная дарога. Бабка зусім засмуцілася. Яна змяшала карты, ператасавала як мае быць ды ізноў пачала новую раскладку. Але і на гэты раз нічога добрага для Лабановіча не варажылі карты. А бабка не хацела мірыцца з гэтым. Шмат разоў раскідала яна карты, і толькі тады заспакоілася, калі характар варажбы змяніўся ў лепшы бок.