Лабановіч перадаў паперу пісару:
— Пацікаўцеся.
Пісар прачытаў яе, здзіўлена зірнуў на настаўніка і доўга моўчкі пазіраў яму ў вочы.
— Вас звальняюць з настаўніцкай пасады? — ціха і працягла запытаў ён і яшчэ раз прачытаў паперу.
— Ну, вось вам і прадставілі да ўзнагароды,— з адценнем крыўды прамовіў настаўнік.
— Ды паслухайце ж, за што?
Быць можа, у пісара былі свае грахі перад начальствам, і яго так уразіла вестка аб тым, што настаўнік звальняецца са школы, ва ўсякім разе фальшу і здзеку з суседа ў голасе Васількевіча не было, і для яго гэта вестка была нечаканасцю.
— Якая ж прычына? — дапытваўся пісар.— Прычына тут не ўказана.
— Відаць, прыгадалі мне мае ранейшыя грахі,— адказаў Лабановіч. Расказваць пра настаўніцкі з’езд ён лічыў непатрэбным.
Развітаўшыся з пісарам, Лабановіч накіраваўся ў школу, якая цяпер была ўжо не для яго.
XXXIII
Яшчэ раз, ужо дома ў сваім пакоіку, прачытаў Лабановіч невясёлае паведамленне дырэкцыі. Цяпер ён пераканаўся, што ўяўляць сабе няўхільную падзею — адно, а сама гэтая падзея, калі яна становіцца адбытым фактам, нешта зусім іншае... Дык так: ён без службы, ён безработны. I ніякіх ілюзій болей няма! Праведзен рубеж, які аддзяляе ад таго, што было, і якога не пяройдзеш.
Настаўнік азірнуўся навокал. Вось яго кватэра, праўдзівей, яго былая кватэра, сталовая і разам кабінет з трыма вокнамі і спальня за перагародкаю з адным акенцам. Ужо болей як паўгода Лабановіч жыў у гэтай кватэры і не заўважаў яе, а зараз яна ўстала перад ім у іншым асвятленні і ва ўсёй сваёй убогай, але дарагой паўнаце. Цэлы рой думак і вобразаў замітусіўся ў галаве настаўніка. Чамусь прыгадаўся той дзень, калі ён першы раз апынуўся тут і пабачыў запушчаную, брудную школу, Срэтун-Сурчыка ў пасцелі, спатканне з ім. Прыгадалася і дарога, і фурман дзядзька Кудрык, і шалёная завея, калі вецер злосна біў аканіцамі ў сцены. Здаецца, было гэта даўно-даўно, як далёкі сон, паспеўшы выліняць у памяці. За некалькі кароткіх хвілінак прамільгнула ў мыслях усё, што было звязана з настаўніцкаю работаю, і ўсе тыя этапы, што былі пройдзены за чатыры гады: Цельшына, Выганы. Усё гэта засталося ззаду, уплыло ўдалечыню.
Бабка Параска ціхенька адчыніла дзверы. Убачыўшы Лабановіча ў глыбокай задумлёнасці, яна спынілася, не пераступаючы парог, а потым ціхенька падалася назад, каб не перашкаджаць настаўніку думаць. А ён нават і не заўважыў, як бабка прыходзіла і як знікла за дзвярамі.
Увайшла яна ізноў, трохі счакаўшы, калі пачула крокі ў пакоіку. Настаўнік ветла сустрэў яе, сагнаўшы з твару адбітак засмучэння.
— Заходзь, бабка Параска! Даўно ўжо мы не гутарылі і на картах не варажылі. Сядай, бабка: большага друга, як ты, у мяне тут нікога няма.
Бабка Параска цяжка ўздыхнула і прысела на дзервяную канапку каля стала.
— Што ты, бабка, зажурылася?
— Калі вам нявесела, дык і мне нявесела,— адказала бабка.
— А чаму ты думаеш, што мне нявесела?
— Па вас бачу, галубок. Ведаю, што вам цяжка на душы, але вы пра гэта не гаворыце. Не такі вы былі раней,— уздыхала бабка.— Цяпер вы і жартуеце і смеяцеся, а сэрца ваша не смяецца і не жартуе. Ці ж я не бачу?
— Эх, бабка, ты шмат чаго бачыш, але шмат чаго не ведаеш.
Бабка, здавалася, не слухала, што гаварыў настаўнік. Яна сядзела, нізка апусціўшы галаву, паглыбіўшыся ў свае думкі. А потым ускінула вочы на настаўніка і паставіла пытанне рубам:
— Скажыце, панічок, праўду: якая бяда напаткала вас?
Для настаўніка гэта запытанне было нечаканым. Ён паўглядаўся ў засмучаны дробны твар бабкі, спаласованы маршчынамі.
— Добрае ў цябе сэрца, бабка Параска. Бачу, што ты мяне шкадуеш, як родная маці. А шкадаваць мяне няма чаго. Уся ж мая бяда, як ты кажаш, змешчана вось у гэтай невялічкай пісульцы,— Лабановіч паказаў паперку ад дырэкцыі народных школ.— Разлучае мяне з табою і з гэтаю школаю «высокае начальства», бабка Параска. Памятаеш, як ты варажыла мне на картах? «Высокае начальства» спачатку прыслала мне падзяку, што добра вучыў дзяцей у школе, а цяпер кажа: «Выбірайся вон!»
Бабка ў зняменні пазірала на настаўніка. Здавалася, што сэнс настаўнікавых слоў не даходзіў да яе свядомасці. Але яна адчула ў іх горкую праўду.
— Як жа гэта так? — узрушылася бабка.— За што такая няласка, такое пакаранне? Што благога вы зрабілі?
— Вось у тым-та, бабка, і ўся сіла, што гэта благое розныя людзі разумеюць па-рознаму. Адны, дармаеды, благім лічаць тое, што простыя, бедныя людзі, прыдушаныя падаткамі, голадам, бяспраўем, не хочуць мірыцца і дабіваюцца праўды, гатовыя бунтавацца супраць несправядлівага ладу.