— Усё, што ні робіцца, робіцца к лепшаму,— заўважыў Янка.— Але ты кажаш праўду — нам гэта адозва можа пашкодзіць. Мне ўжо казаў цвілы паштавік: «А ці не ваша, васпане, гэта работа? Ці не вы самі напісалі адозвачку?» Так могуць паставіцца і нашы следчыя, а таму трэба ўсё гэта ўлічыць і ўнесці некаторыя дадаткі ў наш «допыт».
— У кожным разе адозву трэба занесці пад выварат: нядобра будзе, калі яна пападзе ад нас у рукі паліцыі.
Сябры зараз жа апрануліся і пашыбавалі ў лес, каб палажыць у «скарбонку» тое, «што Бог даў». Скарбонкаю называлі яны дзервяную невялікую скрынку, залітую зверху смалою, каб не гніла.
Як толькі звярнулі яны з дарогі ў лес, Лабановіч раптам спыніўся.
— Пастой,— сказаў ён ціха,— скажы, якім чынам папала да цябе адозва? Дзе ты яе ўзяў?
— Хацеў сказаць табе пра гэта і сказаў бы, ды ўсё не было зручнага моманту. Быў я сягоння на пошце. Гэты самы паштар Уласік адвёў убок і перадаў мне яе. Пытаюся, дзе ўзяў? Ён толькі падняў палец угору і прашаптаў: «Маўчы!» А потым пачаў пасмейвацца, ці не самі мы пісалі зварот да настаўнікаў.
— Гм!.. Цікава!— прамовіў Лабановіч.— А ці не думаеш ты, што гэты паштавік — паліцэйскі агент? Можа, знарок далі яму адозву з тым, каб ён падсунуў нам?
— А навошта ім так рабіць? Які сэнс у гэтым?
— А сэнс можа быць такі. Калі паліцыя дазнаецца, што ён перадаў адозву табе і нам яна стала вядома, дык зробіць вобыск, каб мець супраць нас уліку.
— Чорт іх ведае,— сумеўся Янка,— усё можа быць. А мо проста гэты паштавік — праўнук гогалеўскага паштмайстра, які любіў свежыя весткі,— з адценнем жарту сказаў Янка.
— Адным словам, дружа, так ці сяк, але вуха будзем трымаць чуйна, а вочы зорка. А калі павядзецца з боку следства гутарка аб звароце да настаўнікаў, дык гавары: адозву бачыў і чытаў. А спытаюць, дзе ўзяў, кажы: на пошце чыноўнік даў.
— Чыноўніка, браце, замешваць сюды не трэба: можа, ён хлопец шчыры і толькі прыкідваецца дурачком? — заўважыў Янка.
— Ты праўду кажаш,— згадзіўся Лабановіч,— лепш сказаць тады, што адозву прыслалі па пошце ў канверце, як пісьмо. А да чыноўніка будзем прыглядацца і ў гутарцы з ім лішняга слова не гаварыць. Калі ж ён — паліцэйскі агент і правакатар, тады можна сказаць, што адозву даў ён.
У лесе было ўжо зусім цёмна, калі прыяцелі прыйшлі пад выварат. Лабановіч добра ведаў патайны куточак, дзе была схована скрынка. Янка стаяў тут жа, хацеў выказаць нейкую думку, але ўстрымаўся. Сілуэт Лабановіча ледзь-ледзь вырысоўваўся з цемры. Некалькі хвілін увіхаўся ён каля патайнога закавулачка пад вываратам, пакуль не намацаў скрынку. Ён злёгку падцягнуў яе, каб зручней было адчыніць вечка. Нарэшце адозва была схована ў «скарбонцы». Лабановіч наўгад, бо нічога не было відаць, прыгладзіў пясок, вылез з-пад выварату і сказаў:
— Гатова!
— Ведаеш, Андрэй,— парушыў лясную глухмень Янка.— Крыху нават рамантычна.— Потым ён змяніў тон і прамовіў:— А што было б, каб у гэтую хвіліну наскочыла паліцыя і гаркнула: «Рукі ўгору! Дык вось дзе вы, галубчыкі!» I асвяцілі б нас ліхтарыкамі!
— Так бывае ў прыгодніцкіх раманах, а жыццё стварае такія сітуацыі, што і прыдумаць нельга,— адказаў Лабановіч.
— А ўсё ж такі, Андрэй, цікавы твой куток, далібог!
Не спяшаючыся, асцярожна прабіраліся сябры густым лесам на дарогу.
— Заўтра завідна прыйду сюды наводзіць парадак пад вываратам, каб надаць яму першапачатковы выгляд,— сказаў Лабановіч і дадаў:— Усё ж такі, Янка, цікава жыць на свеце!
— На гэты выпадак я прыдумаю афарызм,— азваўся Янка.
Ранічкаю назаўтра ён падаўся ў Стаўбуны і, паціскаючы на развітанні руку сябра, выказаў афарызм:
— Смерць — пачатак новага жыцця.
ІX
Праз некаторы час, напярэдадні двух святочных дзён, зноў прыйшоў Янка Тукала. Хоць Лабановіч успрымаў «афарызмы» свайго сябра як больш-менш трапныя жарты, але над апошнім: «Смерць — пачатак новага жыцця»,— ён мімаволі задумаўся. Што меў на ўвазе Янка, выказваючы такую мысль? Чым яна выклікана? I прыйшоў да заключэння, што пад смерцю, напэўна, разумеўся выварат, як рэштка паваленай ветрам яліны, дзе яны хавалі забароненую літаратуру, сама ж гэта літаратура засявала пачаткі новага сацыяльнага ладу.
Ці верна разгадан «афарызм», Лабановіч так і не запытаў Янку, бо ён прынёс болей важную навіну. Якраз на адзін святочны дзень у Мінску назначаўся канспірацыйны сход прадстаўнікоў розных рэвалюцыйных падпольных арганізацый. Запрашаліся і зволеныя настаўнікі. За два дні свят можна было лёгка з’ездзіць і вярнуцца назад. Сябры параіліся, варта ці не варта ехаць, хоць паслухаць, што будуць гаварыць людзі з падполля, дужа хацелася. Непакоіла тая акалічнасць, што яны пад наглядам паліцыі і сваёю паездкаю могуць «засыпаць» сход. Але іх браўся завесці адзін падпольшчык, які меў практыку ў справах канспірацыі. Была ў яго партыйная мянушка «Шэра-Сенька». Сябры вырашылі ехаць. Янка для храбрасці і большай смеласці сказаў: