Рэдактара, здалося Лабановічу, кранулі гэтыя словы.
— Я не разумею вас,— сказаў ён.
— Справа вось у чым, гаспадзін рэдактар: тое, што пішацца пра нас у вашай газеце, ні ў найменшай меры не адпавядае сапраўднасці.
Рэдактар недаўменна зірнуў на Лабановіча.
— Як жа гэта так? Але ж быў у вас недазволены, законам забаронены сход? Нават і пастанову напісалі вы! — запярэчыў рэдактар.
Лабановіч зірнуў рэдактару ў вочы.
— Шкада, што прыстаў, якому, вядома, хацелася выслужыцца, забраў адну толькі так званую пастанову. Але чаму ён не патурбаваўся далучыць да яе паўтара дзесятка пустых бутэлек ад гарэлкі? Тады было б зразумела, адкуль і як магла з’явіцца гэтая пастанова.
Рэдактар недаверліва паківаў галавою.
— Чым жа растлумачыць той факт, што ў адным сяле сабралася звыш двух дзесяткаў настаўнікаў?
— У гэтым сяле, гаспадзін рэдактар, іх болей трох дзесяткаў. Такое ўжо наша сяло Мікуцічы: скончыў настаўніцкую семінарыю адзін і паказаў дарогу дзесяці.
Як ні стараўся рэдактар падлавіць Лабановіча, яму гэта ніяк не ўдавалася. Усё, што гаварыў Лабановіч, здавалася праўдзівым і натуральным. Тады рэдактар паспрабаваў павесці атаку з другой пазіцыі.
— Скажыце, вы спецыяльна для таго зайшлі да мяне, каб абвергнуць выстаўленыя супраць вас абвінавачанні? — рубам паставіў ён пытанне.
— Паверце, гаспадзін рэдактар: я зайшоў да вас зусім выпадкова. Скажу вам праўду: я еду, і не па сваёй волі, з Вільні. Там я меў сякі-такі заработак — займаўся з дзецьмі аднаго чыгуначніка. Але пазаўчора мне жандарскі ротмістр катэгарычна заявіў, каб я пакінуў горад, калі не хачу быць высланым па этапу. Таксама зрэдку даваў я сякія-такія матэрыялы і ў орган віленскага генерал-губернатара, у газету «Виленский вестник».
Лабановіч убачыў, што на стале рэдактара якраз і ляжала гэтая газета. У пацвярджэнне таго, што было сказана, ён дастаў свой «талісман» — акуратна і прыгожа напісаны карэспандэнцкі білет. На вачах у Лабановіча з рэдактарам адбылася перамена: з суровага ён зрабіўся лагодным. Іншым тонам ён сказаў, падняўшы на Лабановіча выцвіўшыя вочы:
— Вось што. Пра ўсё тое, што вы расказалі мне аб настаўніцкім сходзе, напішыце ў «Минский голос», напішыце так, як было ў сапраўднасці. Я змяшчу гэта ў газеце... Думаю, малады чалавек, што гэта паслужыць на вашу карысць і на карысць вашых калег. Я...— не без гордасці заўважыў рэдактар, але перабудаваў свой сказ без «я»: — Да «Минского голоса» прыслухоўваюцца і лічацца з ім і яго прэвасхадзіцельства мінскі губернатар, і яго прэасвяшчэнства епіскап Мінскі і Тураўскі, і ўсе вышэйшыя чыноўнікі губерні.
Лабановіч заўважыў схільнасць рэдактара да самавыхвалення і вырашыў скарыстаць гэта.
— Гаспадзін рэдактар! Мне давялося чытаць малавядомага пісьменніка Лейкіна. Адзін з яго герояў на банкеце сказаў: «Любили правду мы сызмальства и награждены за это от начальства». Я хачу сказаць, што і ваша любасць да праўды начальствам заўважана.
Рэдактар соладка ўсміхнуўся. Было відаць, што гэтыя словы прыйшліся яму даспадобы. А калі Лабановіч падзякаваў за гуманны прыём, рэдактар устаў са свайго шырокага крэсла і моцна паціснуў руку наведвальніку.
— Дык так, чакаю вашага артыкульчыка.
Калі Лабановіч ішоў з «Минского голоса», яму здавалася, што за плячамі разгарнуліся крыллі. Без дапамогі Ліскоўскага і Уласюка, без адваката Семіпалава ён сам патрапіў зрабіць справу на карысць сабе і таварышам. Не затрымліваючыся нідзе, ён шпарка ішоў на кватэру Балоціча: там ён наважыўся напісаць «артыкульчык».
За гэты час Балоціч упыніў свае справы, сядзеў у кабінеце, наводзіў парадак у пісьмовым стале, хоць гэты парадак быў і без таго на належнай вышыні. Калі Лабановіч увайшоў, Балоціч адразу заўважыў вясёлы, узбуджаны настрой свайго сябра.
— Ну, як, Андрэй? «С победой, Гришка, поздравляю и с расцарапанной щекой»? — спытаў ён.
— Вось што, Балоцімус-Балота. Дай мне пару-другую аркушаў паперы, і ты паглядзіш, што я на іх напішу, куды і для каго.
Балоціч шчыра і весела смяяўся, выслухаўшы апавяданне Лабановіча аб гутарцы з рэдактарам і аб выніках спаткання.
— Гэта называецца — правесці папа ў рэшаце,— жартліва заўважыў Балоціч. Ён выняў са стала з дзесятак аркушаў добрай, гладкай паперы.— Пішы колькі ўлезе,— не пераставаў жартаваць Балоціч.
Лабановіч выбраў спакойны куток у кватэры і сеў за работу.
XXVI
Артыкул Лабановіча пад назваю «Як яно было» быў надрукаваны праз дзень у «Минском голосе» за подпісам «Кудесник». Калі Балоціч прачытаў яго, то шырока расплюшчыў вочы і некаторы момант моўчкі пазіраў на прыяцеля.