I тым не меней пачуццё нейкай крыўды заставалася ў яго сэрцы.
Дарога ўвайшла ў лес. Цельшына, школа і дом пана падлоўчага, заслоненыя лесам, засталіся ззаду.
Няўжо назаўсёды?
I штось смутна-журботнае, нібы пахавальны звон, адчулася ў гэтым бясслоўным пытанні...
Лабановіч паправіўся на возе, дастаў папяросы.
— Закурым, дзядзька Раман, каб дома не журыліся.
Хацелася пагаварыць, адысціся з думкамі ад гэтага смутна-балючага настрою, палажыць мяжу пражытаму жыццю і гэтаму адчуванню.
Дзядзька Раман, шырокі ў плячах мужчына, ахвотна павярнуўся да настаўніка, засвяціўшыся прыветнаю ўсмешкаю, і загрубелымі пальцамі няспрытна ўзяў папяросу.
— А чаго журыціся? — азваўся ён.— Дома, пэўна, рады будуць пабачыць вас... Вы, пане настаўніку, на ўсё лета едзеце ад нас?
— Так, на ўсё лета, а можа, і назусім.
— Зусім хочаце выбірацца?.. Э, пане настаўніку, трэба пажыць яшчэ ў нас. I дзеці палюбілі вас, і мы да вас прывыклі. Ды вы ж яшчэ і не разгледзеліся тут... Хіба ж вам не спадабалася ў нас?
— Вось так, бачыце, і добра: пабыў сабе трохі — і далей. Хоць вачэй людзям не намазоліш. А месца мне тут вельмі падабаецца, і народ тутэйшы добры. Тым лепей па-прыяцельску з людзьмі развітацца: самы лепшы госць — той, што ў гасцях не заседжваецца.
— Э, не, у вас, мабыць, другая прычына, калі вы хочаце пакідаць нас.
— Ды я проста як той цыган: не люблю доўга на адным месцы заставацца.
— Ну, вядома,— чалавек шукае, дзе яму лепей,— тонам лёгкага папроку адказаў Раман.— А ў нас, праўда, што можа быць для вас цікавага? Але мы не пусцім вас: прыгавор напішам і не пусцім... Но-о! — пагнаў ён коніка.
Конік весела пырхнуў, і рухавей застукалі колы па каранях.
Пачынала цямнець. Побач дарогі пайшоў малады сакавіты хвойнік. Хвойнік скончыўся, выехалі на вясёлую палянку. Па краях стаяў рэдкі хваёвы лес. Збоку, направа, бегла чыгунка. Палянка змянілася зноў лесам. Лес, атулены мрокам і цішынёю, стаяў нерухліва. Забліскалі першыя зоркі.
— Мінём Яшукову гару, палавіна дарогі застанецца,— загаварыў дзядзька Раман.
— А ці далёка да Яшуковай гары?
— Вярсты яшчэ тры засталося.
— А скажыце, чаму гэта гара Яшуковаю называецца?
— Ды так яе ўжо даўно называюць у нас. Расказваюць людзі розныя байкі, але напэўна ніхто добра не ведае. Тут, кажуць, пахаваны пан Яшук.
— А чаму ж яго пахавалі тут, у глухім лесе?— дапытваўся Лабановіч.
— Ды так, ужо тут памерці яму прыйшлося.
— А як ён памёр?
Лабановіч даўно чуў, як толькі прыехаў у Цельшына, назву гэтай гары. Але яму не ўдалося даведацца яе гісторыі-легенды, хоць і не раз распытваўся ў тутэйшых людзей. Цяпер жа зноў абудзілася ў ім моцнае жаданне, а разам і надзея дачуцца аб гэтай гары.
— Э, пане настаўніку, не варта проціў ночы і ўспамінаць аб ім: ліхі гэта быў пан — ну, так людзі кажуць. Дый смерць яго нялюдская была. Вось так, бачыце, расказваюць. Быў тут калісь маёнтак, і гэты лес, і балоты гэтыя належалі да яго. А ў маёнтку жылі паны. I пераходзіў ён ад аднаго пана да другога. Усялякія былі паны — і добрыя, і ліхія. Апошні з іх роду і быў пан Яшук, ды гэтакі ўжо вырадак, гвалтаўнік, што і свет не бачыў такога. Здзекаваўся з людзей, забіваў іх бізунамі і такія вытвараў штукі, што ўрэшце і зямлі цяжка стала насіць яго. Людзі цярпелі, бо думалі, што калі цярпець, то лягчэй ад гэтага будзе, дый баяліся пана. Але часамі і дзерава не сцерпіць і скіне галіну, каб прыбіць чалавека. На свеце ёсць мера ўсяму. I тут так вось было. А пан гэты тое і рабіў, што або людзей катаваў, або баляваў, назганяўшы дзяўчат ды маладзіц, або на паляваннях прападаў. Так і прапаў на адным паляванні. Скончылася паляванне, збор трубіць пачалі, пазбіраліся паны, а пана Яшука няма і няма. Шукаць пачалі, народу яшчэ больш назганялі. А тут і бура такая паднялася, што лес крышыўся і стагнаў. I дагадаліся людзі, што пан, напэўна, павесіўся, бо з чаго ж бы такая бура была? I толькі на трэці дзень знайшлі пана. Вісеў пан Яшук паміж дзвюх тоўстых асін. Дрэвы таўшчэзнаю вяроўкаю з лазы перавіты былі, а на гэтай вяроўцы гайдаў вецер пасінелы труп пана Яшука. Тут і пахавалі яго, і курган над ім насыпалі. Над балотам, калі заўважылі, горка такая даўгаваценькая цягнецца. На гэтай горцы курганок ёсць невялікі. Вось і сталі людзі гару гэтую называць Яшуковаю. За доўгія часы многа на свеце рабілася. А праўда гэта было ці не — не ведаю.
— Яго павесілі ці сам ён павесіўся? — спытаўся настаўнік.
— А хто ж яго ведае — даўно было гэта, але так баюць старыя людзі.
Гэта ціхая ноч, палеская глуш, агорнутая змрокам, і гэты спакойны расказ дзядзькі Рамана мімаволі хілілі думку да народных легенд і паэзіі, авеяных духам гэтых лясоў і прастатою веры палешука.