Акрамя рыбы ў рэчцы было багата ракаў. Яны масціліся ў старых карчах, а то глыбока пад берагам, у спецыяльных норах-пячурках. У цёплыя дні Міколка лазіў з бацькам у рэчку і мацаў ракаў. Да чаго ж прыемны занятак. Сагнешся як мага болей, каб толькі ў вушы вада не трапіла, а руку глыбей пад бераг. Засунеш руку ў нару, а рак цап за пальцы кляшнёй. Ціскане часам так, што аж вочы на лоб палезуць. Але не бяда, падхопіш яго, калючага, ды на бераг. Скачы там, як хочаш, кусайся. За гадзіну якую, глядзі, цэлае вядро ракаў дасталі. Прынясуць іх у вагон, паставяць. Павылазяць яны, разбрыдуцца па ўсёй падлозе. У такія шчыліны забяруцца, што маці потым гадзінамі шукае іх, выпорвае венікам ды праклінае нашых рыбаловаў.
Дзед Астап быў старым мікалаеўскім салдатам, служыў вартаўніком у дэпо, меў два срэбныя медалі за турэцкую вайну. У святочныя дні дзед важна чысціў свае боты, потым яшчэ важней цёр мелам свае медалі і, павесіўшы іх на грудзі, урачыста ішоў на станцыю, каб людзям сябе паказаць, як казаў ён, і на людзей падзівіцца. Прыйшоўшы са станцыі, дзед звычайна хваліўся:
- Іду гэта я аж каля самага жандара, а ён перада мной у струнку так і выцягнуўся... Бача, значыць, герой ідзе. А то яшчэ генерал мне насустрач... старэнькі такі... Ну, я пад казырок яму, а ён, не разгледзеўшы добра, сляпы, як відаць, стаў ва фрунт ды на ўсю станцыю: «Здравія жалаем, ваша высокаправасхадзіцельства». Вось яно як! Відаць, падумаў, што я яшчэ вышэйшы генерал... Ды перад усімі людзьмі, перад усёй станцыяй. Вось што знача мікалаеўскі салдат! Вось што знача - медалі!
Тут дзед важна стукаў сябе па грудзях, каб забражджалі медалі, каб відаць было, які ён, дзед Астап, ёсць герой на свеце, якога нават жандары і генералы баяцца, пад казырок бяруць.
Бацька і маці звычайна спакойна выслухоўвалі дзеда - яго заўсёдашняя пахвальба была ім у прывычку. Але Міколка кідаўся ў спрэчкі, сумняваўся.
- Ты, дзед, вялікі манюка!
- Як то манюка? - аж садзіўся ад злосці дзед.
- А так! Маніш усё... Бачыў я, як ты шапку перад жандарам здымаў і аж крактаў, нізка кланяючыся. А яшчэ перад начальнікам дэпо ты зусім без шапкі ходзіш... Вунь, калі дождж быў, дык хадзіў ты перад ім без шапкі, аж з лысіны цякло.
Дзед не мог уседзець ад знявагі. Ён таропка хапаўся за папружку, знімаў яе. Трымаючы адной рукой штаны, каб не ўпалі без папружкі, ён грозна размахваў другой рукой і наступаў на Міколку:
- Я табе пакажу, як дзеда ў манюкі залічваць! Я табе пакажу, як бэсціць героя турэцкай вайны, старога мікалаеўскага ваяку, які, можна сказаць, вось гэтай слаўнай рукой сотні ворагаў пабіў - батальёны турак палажыў.
- А ты ж казаў, дзеду, дывізіі, а не батальёны! - кідаў Міколка і спешна ўцякаў з вагона, хаваючыся за блізкай стрэлкай. Дзед туды не пабяжыць. Нязручна яму скакаць цераз рэйкі, ды і небяспечна для адзення, яшчэ згубіш без папружкі. Таму дзед станавіўся звычайна ў дзвярах вагона і, патрасаючы кулаком, заводзіў доўгую дыскусію з Міколкам. Міколка агрызаўся:
- Ты, дзед, камара не заб'еш, не толькі што турка!
- А за што медалі мне дадзены?
- Як за што? А за лягушак...
- За якіх гэта лягушак? - здзіўляўся дзед, заўсёды забываючы гэты жарт над ім.
- А за тых лягушак, якіх ты ганяў з-пад пушак...
Сказаўшы гэта, Міколка лічыў за лепшае адступіць яшчэ на адну пазіцыю, падалей ад вагона.
«Хоць дзед звычайна і не ганяецца ўслед, але ўсё можа быць, - думае Міколка, адыходзячы далей і ўжо шкадуючы дзеда. - Відаць, перабаршчыў я крыху... Угневаецца цяпер дзед не на жарт...»
І сапраўды, дзед набіраўся вялікага гневу. Гэта ж жартачкі, усумніцца ў яго былой храбрасці. І хітры дзед мяняў тактыку. Ён і віду не паказваў, што ўкрыўджаны. Ён завіхаўся ля чыгуннай печкі, шчапаў лучыну, адным словам, займаўся мірнымі гаспадарчымі справамі. Але тым часам не зводзіў вока з падшыванца Міколкі. І калі той з'яўляўся дзе поблізу, дзед, быццам бы нічога не было між імі, клікаў Міколку:
- Унучак!
- Што?
- А ці не вып'ем мы з табой чаю?
Міколка думае з хвіліну. Як-ніяк чай вялікая спакуса. А дзед ізноў:
- Абаранкі ў мяне ёсць... Свежыя... А пахнуць жа, пахнуць.
- Ну! - здзіўляецца ў сваю чаргу Міколка. - Няўжо з макам?
- З макам, унучак, з макам! Ну і абаранкі! Дык вып'ем, кажаш?
- А што ты думаеш, дзеду! Давай сабе вып'ем...
І Міколка пераступае парог вагона, ужо ў думках ласуючыся абаранкамі, ды яшчэ з макам. Гэта ўжо, калі на тое пайшло, смачней за «зайцаў хлеб», смачней за ўсякія прысмакі.
І тут пачынаюцца гэтыя абаранкі, ды яшчэ з якім макам.
- Хадзі, хадзі, каток мой, паласуйся!
І дзедавы рукі нечакана спрытна ловяць Міколку за віхор. Тут толькі схамянецца Міколка, даведаецца, што папаўся. Але позна. Кастлявыя дзедавы рукі моцныя, з іх віхор не вызваліш. А дзед круціць віхор ды прыгаворвае:
- Гэта табе за лягушкі! А гэта за пушкі! А гэта з макам! А не вычварай над дзедам! А не рабі над старым надругі! А не здзекуйся над старым мікалаеўскім артылерыстам!
Ужо Міколка крычыць на ўвесь вагон, ужо заступаецца за яго маці:
- Кінь ты, чалавеча, над дзіцем здзекавацца!
Але гэта толькі падлівае масла ў агонь. Дзед наступае на абодвух:
- Я вам пакажу, як зневажаць старога героя! Я вам пакажу, як турак б'юць... Я вам пакажу, як пушкі зараджаюць... Распатрашу пад карцеч!
Так асвойваў Міколка артылерыйскую справу. І бачачы, што не паласа, пачынаў ісці на міравую:
- Даруй, дзеду, здаюся!
- А, здаешся, даўней бы так! Гавары, хто такі я ёсць?
- Герой турэцкай вайны...
- Ну?
- І імператарскіх ордэнаў...
- Ну?
- Смешна, дзеду!
- Што ты смешнага тут знайшоў, супастат?
- Ну, кавалер... ордэнаў кавалер. Вунь у стрэлачнікавай Зоські ёсць кавалер, дык той малады. А тут дзед - ды кавалер. Смешна!
- Усё табе смешна... - ужо мякка крыўдуе дзед і кідаецца ў сумныя развагі: - Малы ты, не разумееш нічога, які кавалер і да чаго. Як бачыш, з'яўляюся я ўласнікам двух ордэнаў, а гэта, значыцца, і ёсць па-імператарску кавалер... А медалі гэтыя дадзены мне за праяўленую ў баях выключную храбрасць.
- А хто кажа, што не? - угаворвае і Міколка. - Вядома, за храбрасць... Храбрэй цябе, дзеду, няма, мусіць, на ўсім свеце? - падлабуньваецца Міколка да дзеда.
А гэта дзеду, што лыжка мёду. Аж сядзе на зэдлік і важна сівую бараду разгладжвае. Трохі яна няроўная ў яго - адна палавіна густая, другая - рэдкая. І медалі выне са скрынкі, унуку пакажа:
- Бачыш, гэта цар Мікалай... А тут вось і напісана: «За храбрасць!»
- А чаму ў цара барада смешная, на шчацэ канчаецца?
- Гэта не барада, дурань, а бакі.
- А чаму бакі?
- «Чаму, чаму»... Таму... У мужыка барада, а ў пана бакі. Усе генералы і афіцэры такія бакі насілі. Некаторыя і салдаты, каторыя спрытнейшыя, таксама бакі насілі. Ну, а каторы не спрытны, таму з такімі бакамі нязручна: самае выгоднае месца, каб за яго афіцэру ўчапіцца, да апошняга валаска выскубалі... Вось і мая барада калісь пацярпела, аж напалавіну выскублі.
- За храбрасць хіба? - пытаў не да ладу Міколка.
- Ат, гавары з табой...
І дзед кідаўся ў доўгую гутарку аб тым, што такое ёсць храбрасць. І не звычайная, а храбрасць мікалаеўскага артылерыста, які войны прайшоў і турэцкія крэпасці браў. Міколка ўважліва слухаў, каб займець з гэтай храбрасці сякія-такія здабыткі і для сябе. Дзед любіць, калі яго хто доўга слухае. І за гэта заўсёды пачастуе чым-небудзь. Вось і цяпер, калі дзед скончыў свае расказы аб турэцкіх крэпасцях, ён зрабіўся зусім лагодным і запрапанаваў Міколку:
- Хадзем хаця на станцыю, абаранак куплю!
На гэта Міколка згодны. Яны ідуць на станцыю. Дзед доўга таргуецца з буфетчыцай, усё выбірае, каб абаранак быў большым і мякчэйшым, ды паболей маку на ім. Так мірыліся дзед з унукам, і Міколка не пярэчыў тады дзеду і прызнаваў яго храбрым, хоць сам употайкі крыху сумняваўся ў гэтым. А тут яшчэ здарыўся выпадак адзін, праз які страцілася ў Міколкі ўсякая вера ў дзедаву храбрасць. Аднае ночы ўсе прахапіліся са сну ад вялікага крыку.