Моруа Андрэ
Нараджэнне майстра (на белорусском языке)
Андрэ Маруа
НАРАДЖЭННЕ МАЙСТРА
Мастак П'ер Душ якраз канчаў нацюрморт - кветкi ў аптэчным слоiку i баклажаны на талерцы, - калi ў майстэрню ўвайшоў пiсьменнiк Поль-Эмiль Глез. Некалькi хвiлiн Глез глядзеў, як працуе яго сябар, потым рашуча сказаў:
- Не!
Мастак перастаў падпраўляць баклажан i ў здзiўленнi падняў галаву.
- Не, - паўтарыў Глез. - Не! Так ты нiколi не будзеш мець поспеху. Ёсць у цябе майстэрства, ёсць у цябе талент, i чалавек ты сумленны. Але твой жывапiс, галубчык, занадта просты, нават банальны. Ён не крычыць, не лезе ў вочы. У Салоне, дзе пяць тысяч палотнаў, твае карцiны не прыцягнуць увагi сонных разявак... Не, П'ер Душ, поспеху мець ты не будзеш. А шкада.
- Але чаму? - уздыхнуў сумленны мастак. - Я малюю тое, што бачу. Стараюся выявiць тое, што адчуваю.
- Справа не ў гэтым, мой бедны сябра. У цябе ёсць жонка, галубчык, жонка i трое дзяцей. Кожнаму з iх трэба па тры тысячы калорый у дзень. А карцiн куды больш, чым пакупнiкоў, i дурняў куды больш, чым знаўцаў. То якiм жа спосабам, П'ер Душ, ты мяркуеш выбiцца з натоўпу нiкому не вядомых няўдачнiкаў?
- Працай, - адказаў мастак, - i шчырасцю.
- Гэта несур'ёзна. Ёсць толькi адзiн спосаб разбудзiць сонных дурняў, П'ер Душ, - адважыцца на што-небудзь небывалае. Абвясцi ўсiм, што ты едзеш на Паўночны полюс паляваць сярод iльдоў. Выйдзi на вулiцу ў вопратцы эгiпецкага фараона. Альбо яшчэ лепш - ствары якую-небудзь новую школу. Выцягвай, як бiлецiкi з капялюша, розныя вучоныя словы: экстэрыярызацыя, дынамiзм, падсвядомасць, абстракцыя - i складай манiфесты. Адмаўляй рух цi, наадварот, спакой, белае цi чорнае, круг цi квадрат. Выдумай якi-небудзь "неагамерычны" жывапiс, якi прызнае толькi жоўты колер i чырвоны, жывапiс "цылiндрычны", "актаэдрычны", "чатырох вымярэнняў"...
У гэты момант дзiвосны i тонкi пах духоў абвясцiў аб з'яўленнi панi Каснеўскай. Гэта была прыгожая полька, сiнiмi вачамi якой захапляўся П'ер Душ. Выпiсваючы дарагiя часопiсы з раскошнымi рэпрадукцыямi шэдэўраў, намаляваных трохгадовымi дзецьмi, яна не сустракала там прозвiшча сумленнага Душа, а таму лiчыла яго жывапiс нiкуды не вартым. Выцягнуўшыся на канапе, яна зiрнула на пачатае палатно, трасянула пасмамi льняных валасоў i ўсмiхнулася з лёгкай пагардай:
- Учора я была на выстаўцы мурынскага мастацтва эпохi росквiту, паведамiла яна сваiм пявучым, раскацiстым голасам. - Ах! Якая экспрэсiя! Якая выразнасць! Якая сiла!
П'ер Душ прынёс i паказаў ёй гатовы партрэт, якi яму самому падабаўся.
- Нядрэнна, - працадзiла яна праз зубы. I пайшла... пахучая, пявучая, iмклiвая i расчараваная.
Шпурнуўшы палiтру ў кут, П'ер Душ павалiўся на канапу.
- Пайду ў страхавыя агенты, у банк, у палiцыю, абы куды! - заявiў ён. Мастацтва - самы нiкчэмны занятак. Каб мець поспех у разявак, трэба быць махляром альбо шэльмай. А крытыкi, замест таго каб падтрымлiваць майстроў, расхвальваюць дзiкунства. Хопiць з мяне! К д'яблу!
Выслухаўшы гэты крык душы, Поль-Эмiль Глез закурыў цыгарэту i надоўга задумаўся.
- А можаш ты, - запытаў ён нарэшце, - аб'явiць урачыста i зусiм сур'ёзна Каснеўскай i некаторым iншым, што апошнiя дзесяць гадоў распрацоўваеш новы творчы метад?
- Хто? Я?
- Пачакай... Я апублiкую ў часопiсах парачку артыкулаў для нашай "элiты" i паведамлю, што ты засноўваеш iдэааналiтычную школу жывапiсу. Да гэтага часу партрэтысты ў сваiм невуцтве вывучалi чалавечае аблiчча. Глупства! Сапраўдная сутнасць чалавека - гэта тыя вобразы, якiя ён абуджае ў нас. Напрыклад, партрэт палкоўнiка: блакiтны з золатам фон, а на iм пяць вялiзных пагонаў, у адным кутку - конь, у другiм - крыжы. Партрэт фабрыканта: заводская труба i здаравенны кулак на стале. Разумееш, П'ер Душ, якую ты навiну нясеш свету? Скажы мне, зможаш ты намаляваць за месяц дваццаць iдэааналiтычных партрэтаў?