І сапраўды, я прачнуўся ў той час, што і ўчора. Свяціўся цыферблат гадзінніка, стрэлкі якраз зліліся ў адну палоску святла. Я паспешна падняўся з душнай каюты ў яшчэ больш душную ноч.
Зоркі ззялі, як учора, і залівалі дрыготкі параход рассеяным святлом; у вышыні гарэў Паўднёвы Крыж. Усё было як учора; у тропіках дні і ночы — блізняты і яшчэ больш падобныя, чым у нашых шыротах, толькі ў мяне не было ўчарашняга ласкавага, хісткага, летуценнага ап’янення. Штосьці цягнула мяне, трывожыла, і я ведаў, куды мяне цягне: туды, да чорнай блытаніны снасцяў на носе, — даведацца, ці сядзіць ён там, нерухомы і таямнічы. Зверху пачуўся ўдар карабельнага звона. Мяне нібы нешта падштурхнула. Крок за крокам я рухаўся наперад, нехаця паддаючыся нейкай прыцягальнай сіле. Не паспеў я яшчэ дабрацца да месца, як наперадзе штосьці ўспыхнула, быццам чырвонае вока, — яго люлька. Значыцца, ён там.
Я міжвольна здрыгануўся і спыніўся. Яшчэ момант, і я павярнуў бы назад, але штосьці заварушылася ў цемры, нехта ўстаў, зрабіў два крокі, і раптам я пачуў яго голас.
— Прабачце, — ветліва і неяк вінавата сказаў ён, — вы, відаць, хочаце пайсці на сваё месца, але мне здалося, што вы перадумалі, убачыўшы мяне. Прашу вас, сядайце, я зараз пайду.
Я, у сваю чаргу, паспяшаўся адказаць, што прашу яго застацца і што я хацеў адступіць, каб не перашкаджаць яму.
— Мне вы не перашкаджаеце, — не без горычы запярэчыў ён, — наадварот, я рады пагаварыць з кім-небудзь. Ужо дзесяць дзён, як я не вымавіў ні слова… зрэшты, ужо шмат гадоў… І мне цяжка, я задыхаюся — відаць, таму, што я мушу несці свой цяжар моўчкі… Я болей не магу сядзець у каюце, у гэтай… у гэтай магіле… я болей не магу… і людзей я таксама не магу цярпець, бо яны цэлы дзень смяюцца… Я не магу вытрымаць гэтага цяпер… я чую гэта нават у каюце і затыкаю вушы… праўда, ніхто ж не ведае, што… яны нічога не ведаюць, а потым, што чужым да таго?
Ён зноў запнуўся і раптам нечакана і паспешна сказаў:
— Але я не хачу турбаваць вас… прабачце за маю балбатлівасць.
Ён пакланіўся і хацеў ісці. Але я стаў настойліва ўтрымліваць яго.
— Вы зусім не турбуеце мяне. Я таксама рады пагутарыць тут, у цішыні… Цыгарэту?
Ён узяў яе. Я чыркнуў запалку. Зноў у дрыготкім святле ўзнік ягоны твар, які быццам адарваўся ад чорнага фону; на гэты раз ён быў звернуты да мяне. Вочы за акулярамі ўтаропіліся ў мой твар прагна і з нейкаю шалёнаю сілаю.
Мне зрабілася не па сабе. Я адчуваў, што чалавек хоча гаварыць, што ён мусіць гаварыць. І я ведаў, што мне трэба маўчаць, каб аблегчыць яму гэта.
Мы зноў селі. Побач з ім у кутку стаяла другое крэсла, яго ён і прапанаваў мне. Мы курылі, і па тым, як неспакойна скакала ў цемры светлае кальцо цыгарэты, я бачыў, што яго рука дрыжыць. Але я маўчаў, маўчаў і ён. Потым раптам ён ціхім голасам папытаўся.
— Вы вельмі стаміліся?
— Не, зусім не.
Голас у цемры зноў на хвілінку змоўк.
— Я хацеў бы папытацца ў вас пра нешта… гэта значыць, я хацеў бы вам сёе-тое расказаць. Я ведаю, я добра ведаю, як недарэчна звяртацца да першага стрэчнага, але… я… я… у цяжкім псіхічным стане… Я дайшоў да мяжы, калі мне што б там ні было, трэба з кім-небудзь пагаварыць… а то я загіну… Вы зразумееце мяне, калі я… пэўна ж, калі я вам усё раскажу. Я ведаю, што вы не можаце дапамагчы мне… але я як бы хворы ад гэтага маўчання… а хворы заўсёды смешны ў вачах другіх…
Я перабіў яго і папрасіў не мучыцца дарэмна. Хай ён не саромеецца і раскажа мне ўсё… Канечне, я не магу яму нічога абяцаць, але на кожным чалавеку ляжыць абавязак прапанаваць сваю дапамогу. Калі мы бачым блізкага ў бядзе, то, зразумела, наш абавязак дапамагчы яму…