Сялянкі слухалі даваную цану, суха адмаўлялі і з непахісным выглядам настойвалі на сваёй ці наадварот — раптам згаджаліся і крычалі наўздагон свайму пакупніку, які ўжо паволі пачынаў адыходзіць:
— Добра, пане Анціму. Бярыце, я згодная.
З часам пляц патроху пачаў пусцець, і апоўдні, калі, запрашаючы на малітву, прабілі званы, тыя, каму да хаты было далёка, паразыходзіліся па корчмах.
У шынку ў Журдэна вялікая зала была поўная едакоў, а на панадворку было поўна ўсякіх павозак: тут стаялі падводы, брычкі, таратайкі, кабрыялеты, вазочкі з нікому не вядомымі назвамі, запэцканыя жоўтай граззю, пакрыўленыя, з падобнымі на дзве рукі паднятымі ў неба аглоблямі ці наадварот — носам уторкнутыя ў зямлю і з паднятым дагары задам.
Акурат насупраць сталоў з едакамі гарэў вялікі камін. Яго зыркае полымя аблівала жарам спіны тых, хто сядзеў справа. Над агнём на трох ражнах смажыліся куры, галубы, барановыя сцегнякі; далікатны водар смажаніны і мяснога соку, які сцякаў па падпечанай румянай скурцы, надаваў усім весялосці, гнаў асцу.
Уся знаць ад плуга абедала тут, у Журдэна, спрытнага і хітрага шынкара, у якога заўсёды вяліся грошы.
Стравы мяняліся і знікалі адна за адной, як і збаны жоўтага сідру. Кожны гаманіў пра сваё, пра тое, што набыў ці прадаў. Абменьваліся думкамі пра ўраджай. На гародніну надвор'е было добрае, а вось на збажыну, бадай, крыху волкае.
Раптам на двары загрукатаў бубен. Усе, акрамя некалькіх нецікаўных, адразу паўскоквалі з-за сталоў і, хто як быў — з поўным ротам, з сурвэткай у руцэ, — кінуліся да вокан і да дзвярэй.
Вяшчальнік скончыў лупіць у бубен і закрычаў рэзкім голасам, неўпапад раздзяляючы фразы:
— Даводзіцца да ведама жыхароў Гадэрвіля і наогул усіх — асоб, прысутных на кірмашы, што сёння ўранку на дарозе ў Бёзвіль паміж дзевятай і дзесятай гадзінамі быў згублены пулярэс з чорнай скуры, у якім было пяцьсот франкаў і справовыя паперы. Той, хто знойдзе названы пулярэс, мусіць неадкладна прынесці яго — у мэрыю ці пану Фарцюнэ Ульбрэку з Манвіля. Таго, хто знайшоў, чакае ўзнагарода на дваццаць франкаў.
Пасля гэтага чалавек пайшоў далей, і здалёк зноў пачуліся барабанны грукат і пацішэлы крык вяшчальніка.
Усе пачалі гаманіць пра пачутае здарэнне і меркаваць, удасца ці не пану Ульбрэку атрымаць свой пулярэс.
Тым часам абед скончыўся.
Усе ўжо дапівалі каву, калі на парозе ўзнік жандар.
Ён запытаўся:
— Пан Ашкорн з Брэатэ тут?
— Гэта я, — адгукнуўся дзядзька Ашкорн, які сядзеў з другога краю стала.
Жандар павярнуўся да яго:
— Пане Ашкорн, зрабіце ласку прайсці са мной у мэрыю. З вамі хоча гутарыць мэр.
Селянін, здзіўлены і адначасова занепакоены, адным залпам дапіў каву, устаў і, скурчыўшыся яшчэ больш, як раніцай — бо зрабіць першы крок пасля доўгага спачынку асабліва цяжка, — рушыў у дарогу, паўтараючы сабе пад нос:
— Гэта я, гэта я.
Так ён і ішоў за жандарам.
Мэр чакаў яго, седзячы ў фатэлі. Гэта быў тутэйшы натарыус, чалавек тоўсты, паважны і вялікі аматар напышлівых фраз.
— Пане Ашкорн, — сказаў ён, — сёння раніцай на дарозе ў Бёзвіль людзі бачылі, як вы паднялі пулярэс, згублены панам Ульбрэкам з Манвіля.
Вясковец збянтэжана глянуў на мэра і, сам не ведаючы чаму, спалохаўся ўжо аднаго толькі падазрэння, якое павісла над ім.
— Што, як гэта? Я падняў пулярэс?
— Так, менавіта вы.
— Слова гонару, я і ведаць пра яго нічога не ведаю.
— Але вас бачылі.
— Мяне бачылі? Ды хто, хто мог мяне бачыць?
— Рымар Маляндэн.
І тады стары прыгадаў, ён усё зразумеў і, пачырванеўшы ад гневу, крыкнуў:
— Ага! Вось хто мяне бачыў! Стары ёлуп! Ён бачыў, як я падняў вось гэтую во вяроўку — вось, глядзіце, пане мэр.
Ён пашнырыў у кішэні і дастаў адтуль абрывак вяроўкі.
Але мэр недаверліва крутануў галавой.
— Не, пане Ашкорн, вам не ўдасца переканаць мяне, што рымар Маляндэн, чалавек, варты ўсякага даверу, зблытаў гэтую вяроўку з пулярэсам.
Стары селянін як ашалеў. Ён падняў руку і, плюнуўшы ўбок, каб пацвердзіць сваю сумленнасць, паўтарыў:
— Але гэта праўда, далібог, гэта святая праўда, пане мэр. Клянуся ратункам маёй душы!
Мэр нібы не пачуў:
— І нават пасля таго, як вы паднялі гэтую рэч, вы яшчэ доўга шукалі, ці не выпала нейкая манетка ў гразь.
Бедны стары задыхаўся ад знявагі і страху.
— Ды... ці можна такое казаць... ці ж можна такое казаць... якую хлусню выдумляюць, каб зганьбіць сумленнага чалавека! Ці ж можна такое казаць!..
Але колькі ён ні пратэставаў, усё было дарма, яму не верылі.
Яму зрабілі вочную стаўку з Маляндэнам, і той паўтарыў і пацвердзіў свае словы. Яны лаяліся і бэсцілі адзін аднаго добрую гадзіну. Па асабістай просьбе Ашкорна абшукалі. Але нічога не знайшлі.