Але, як толькі я апынуўся ля ўзножжа тэндара, я ўбачыў, што пасажырскі вагон адасоблены ад лакаматыва капітальнымі дзверцамі без ручкі. Усё, што я мог, — заглядаць у хатні камфорт цёплага вагона праз акенца з тоўстага чыгуначнага шкла ды спрабаваць прыцягнуць увагу вартавога. Але ён быў добра габляваным камлём і адразу развярнуўся да мяне спінай. З якой гуляць у глядзелкі было бясплённа.
Ужо замірыўшыся з думкай, што мой лёс за грахі перад чалавецтвам — прамерзнуць на леташні яблык у тэндары антыкварнага паравоза, я праціснуўся па жэрдцы да ўвахода ў будку Машыніста. І трэба сказаць, пасля гэтага шляху, праробленага ледзь не ўсляпую праз вецер, што біў у твар і выціскаў з вачэй слёзы, дык вось, пасля гэтай праходкі над чорным прадоннем, на свеце засталося не так шмат рэчаў, якія маглі б мяне палохаць.
Машыніст прыняў амаль ветліва. Ён сустрэў так, нібы ў ягоную будку мяне прывёў не сабачы холад, а прага пабачыць працоўныя дэталі катла.
— Дайшоў? — спытаў ён каротка. — Ну, малайца!
У ягоным кабінеціку было спякотна. Як у топцы Апальшчыка. З розніцай, што месца тут было, нібы ў мангале, з дапамогай якога сквапны рэстаратар спрабуе засмажыць нагу дарослага лася. На пляцоўцы ў два квадратныя метры, падпёртай распаленымі да ста градусаў металічнымі дэталямі топкі, туліліся тры чалавекі. Адзін, памочнік машыніста, спаў зняможаным сном, стойма ля сценкі. Проста за ягонай спінай быў не прычынены прагал, за якім несліся падсвечаныя Месяцам палеткі. Яго матляла па сценцы, але, выглядала, ён прызвычаіўся спаць па-салдацку і кантраляваў становішча цела, нават праваліўшыся ў сненне. Магчыма, стокер у гэтым антыкварным паравозе не працаваў, і небараку давялося закідваць патрэбны для закіпання катла вугаль уручную, шуфлем. Ля манометраў, рукаяцяў, круцёлак ды подціскаў мітусіўся качагар. Ён быў знешне падобны да Машыніста, толькі выглядаў куды больш няшчасным. Сам Машыніст стаяў у самым казырным месцы — за два крокі ад топкі, на роўнай адлегласці ад бакавых прагалаў. Ён з бачнай асалодай прыкрыкваў на Качагара, робячы выгляд, што кіруе працэсам.
— Моцна замерз там, — растлумачыў я сваё з’яўленне. Маё вока хутка ацаніла расклад: месца, дзе мог бы змясціцца чацвёрты член брыгады, тут не было канструктыўна прадугледжанае. Ля ўваходу я замінаў Качагару даставаць некаторыя рычажкі, да якіх кароткім гаўканнем дасылаў яго Машыніст. — Можа, я магу вам нечым дапамагчы? — прапанаваў я безнадзейна. — Прыбрацца там. Ці, не ведаю, вентыль які падкруціць.
Ілюструючы прапанову, я зрабіў колькі рухаў вентылем, што падаўся навейшым за астатнія прылады дзівоснага агрэгата. Я зразумеў, што прашу пра немагчымае яшчэ да таго, як дагаварыў: напаўцёмная кабінка была пазастаўленая прыстасаваннямі, колбамі, жалязякамі ды шарнірамі з экзатычнымі назвамі, выбітымі паверх польскіх тэрмінаў. Прычым, яшчэ невядома, якая з версіяў найменняў была найменш зразумелая: арыгінальная, выведзеная лацінкай, альбо пераклад, напрыклад, — “Водазаспакаяльная калонка”. Дапамагчы я быў не здольны, бо ні халеры не разумеў. Болей за тое, мая наяўнасць ля топкі азначала, што нехта з адмыслоўцаў мусіць лезці на тэндар.
Тым часам зрушаны вентыль выклікаў няяснае сіпенне, Машыніст адкруціў яго ў папярэдні стан і зароў — прычым, не на мяне, а на Качагара:
— Страўліванне вады — у крайніх выпадках! Сіні вентыль — не кранаць! Ён — на выпадак пазакрытычных пераліваў! Назіраць за ўзроўнем! У цябе манометр на чырвоным, тваю медзь! Трымай тэмпературу! — А што будзе, калі сіні вентыль крутануць? — улез я, проста каб падтрымаць размову. Чым даўжэй я быў тут, тым больш цяпла выкрадаў скурай. — Пры недахопе ўзроўню вады агаляецца столь агнявой каробкі. Над паднябеннем топкі мусіць увесь час быць сто міліметраў вады. Калі менш, спачатку адбываецца перагрэў. Выплаўляюцца кантрольныя пробкі, — усё гэта Машыніст крычаў у спіну Качагару. Я падумаў, што Качагары пры такой працы мусяць змяняцца кожныя два-тры рэйсы, бо абслугоўванне металічнага іхтыязаўра выглядала працэсам больш напружным ды нервовым, чым колішні біржавы гандаль. І кожнага навічка трэба муштраваць нанова, тлумачачы, як варажыць рэактарам на колах. Машыніст працягваў застрашаць: — Праз шэсць хвілін дахавы ліст набярэ 550 градусаў і пачне дэфармавацца. Калі адразу ж не вымкнуць цяпло, перагрэты метал дае разрыў. У катле тэмпература дзвесце, у атмасферы вада кіпіць на ста. Імгненнае закіпанне спараджае дадатковы ціск — і машыне звязда! Кацёл раскрыецца, як банан. У Горадзе Турмаў хлопцы закіпяцілі музейны паравоз, недаглядзелі ваду — рвануў так, што знесла два паверхі вакзала. Шаснаццаць чалавек зварыла. Брыгаду нават і не знайшлі. — Зразумела! — для мяне гэта было апокрыфам з падручніка па фізіцы. Каб меней матляла, я схапіўся за жалязяку ля галавы. Тая паддалася, і наверсе рэзка зашыпела, таму я вярнуў яе ў папярэдні стан. — А колькі ехаць наогул?