Падумаўшы над доктаравым запытам, я выцягнуў першую частку “Уладара Пярсцёнкаў”. Цвёрдая вокладка, падобны да Гацака Гэндальф на вокладцы. Усё, як Доктар запытаў: і сяброўства, і прыгоды, і вайна без бінтоў. Да таго ж, хутка можна будзе чакаць вяртання па другую і трэцюю часткі. Доктар уручыў мне адзін цынк за стандартныя тры дні ўтрымання ды пайшоў адпачываць. У калідоры ўжо таптаўся другі чытач, Шахцёр. Герда дык нават напружылася адразу, як толькі ён увайшоў: узняла галаву і пачала сачыць за ягонымі рухамі. Шахцёр прастрэліў мой пакой прафесійным позіркам чалавека, чый прыбытак і жыццё залежаць ад узважвання пагроз ды хуткай ацэнкі даступных воку каштоўнасцяў у прыцемненых стылых памяшканнях. Пакруціўшы галавой па сценах, ён сеў на гасцявы зэдлік так, каб адначасова кантраляваць і вокны, і Герду, і ўваходныя дзверы. І толькі пасля гэтага паставіў свой M-16: прыклад на падлогу, руля да сцяны.
Я не ведаю, чаго іх празвалі шахцёрамі — тых, хто рыскае за межамі гарадоў у пошуках рэчаў і рэчываў, якія болей не вырабляюцца чалавецтвам, але ў якіх чалавецтва дагэтуль мае сталую патрэбу. Ёсць шахцёры, якія вышукваюць артэфакты на замову, ёсць тыя, што проста бадзяюцца па пустэчах, збіраючы тое, што забыта, закінута і не было здабыта рабаўнікамі. Што іх адрознівае ад апошніх? Тое, што яны ніколі не нападаюць на жывых. Наваколле ўспрымаецца шахцёрамі як некранутыя зямныя нетры, з якіх трэба выкалупаць умоўную руду.
— Здароўкі, Кніжнік. Мне патрэбна кніжка на пачытаць, — сказаў візіцёр. — Такая, каб, значыць, не моцна мозг грузіла. І, каб пра ноч было. І пра небяспеку. Каб нехта праз ноч ішоў. І кругом — варожы свет. Хачу падвучыцца. Папярэдняя мне спадабалася, — ён вярнуў мне “На Заходнім фронце без перамен”. — Смешная. Але зараз хачу без ржакаў. Каб пра жыццё. Вось табе за ператрымку. Быў на місіі, у полі. Не здолеў вярнуць раней, — ён дастаў з кішэні камізэлькі злепленыя скотчам, нібы патроны, дзесяць батарэек AAA.
Я не доўга выбіраў, што б яму параіць. Поўзаць па бібліятэцы, калі ў суседнім памяшканні з Гердай сядзіць такі ўзварак, неяк не хацелася. Вярнуўся і ўручыў “Сотнікава”.
— Вось. Гэта пра жыццё. Пра ноч там таксама ёсць. — Дзякуй, Кніжнік. Аддам, як вярнуся, — ён падхапіў вінтоўку і ўстаў. — Слухайце, я хацеў у вас запытацца. Вы толькі прабачце, што гэта будзе як быццам бы крышачку пра вашую працу. — Я зрабіў выбачальную паўзу, бо шахцёры сапраўды не любяць казаць пра тое, што бачаць за агароджай. — Але ці бачылі вы калі-небудзь неўра?
Ён схаваў Быкава, выпрастаўся. Задумаўся, вочы зрабіліся страшнаватыя. Потым усміхнуўся — і гэта была не надта прыемная ўсмешка.
— Неўра жывога не бачыў. Але таго, хто бачыў, — бачыў, — жылка пад ягоным вокам уздрыгнула. — Раздзертая разгрузка — выедзенае ўсё разам з косткамі. Ні галавы, ні хрыбта. І берцы стаяць. Зашнураваныя. А ў берцах — ногі. Не кранутыя. Вось так выглядае той, хто бачыў неўра. Воўк такога не зрабіў бы.
Я падумаў, што забіць чалавека мог іншы чалавек. А абгрызці парэшткі — сабака. Мабыць, маё ваганне адлюстравалася на твары. Таму што ён працягнуў:
— Нежывых у кватэрах шмат. За сценкай. У халодных дзяржавах. У пустках. Людзі засынаюць і не прачынаюцца. Ад холаду. Ці праз хваробы. Але звяры такіх не чапаюць. Цела на марозе не ўгрызці. Але самае страшнае — не неўры. А казлакапытыя. Я іх таксама не бачыў. Але бачыў тых, хто бачыў. На поўдні ёсць дзяцюк з мянушкай Двуххвосты Барсук. Ён адзіны, хто аднойчы казлакапытага забіў. А так — кожны другі разварочаны караван — казліныя сляды навокал. Хто збег ці выжыў — кажа пра рохканне. Некаторыя дадаюць пра свіныя лычы. Свіныя. Вось такі Заходні фронт, Кніжнік.
Ён закінуў вінтоўку за спіну і збіраўся ўжо выходзіць.
— Слухайце, я хацеў яшчэ адно пытанне задаць. Вось калі б я раптам сабраўся пайсці на Поўдзень. Бо маю патрэбу… Што б вы параілі? Так, з большага? — Параіў бы гэтага не рабіць, — ён цяжкім позіркам прасканаваў маю фігуру. — Але калі патрэба пільная — апрануцца цёпла. Узяць цынку. Узяць зброю. Ежу і пітво можна не браць. За сценкай гэтага болей, чым тут. Зайсці да Апальшчыка ў Кацельню. У яго ёсць вялікая карта. З тых яшчэ часоў. Ён таксама хацеў некуды падацца. Замовіў мне. Я цягаўся з ёй, наносіў, што бачу. Там і Горад Святла пазначаны, і чыгунка, і ўсё. Атрымаў, расплаціўся. Шмат каштавала яму. 50 цынкачоў. Але потым нешта ў яго з каленам здарылася. Не пайшоў. Карта ў яго.