— Мне шахцёр казаў, што ў вас ё карта. Што вы атрымалі старую мапу з нанесенымі арыенцірамі новага свету. Я збіраюся пайсці адсюль. Ці не маглі б вы прадаць мне яе? Я разумею, што яна мусіць каштаваць вялікіх грошай, назавіце цану. — Хадзем, — коратка загадаў ён, паклаўшы шуфель на горку вугалю.
Крыху наводдаль ад жалобных і зявак стаялі тры высокія фігуры з пісталетамі ў кабурах. Калі мы наблізіліся, яны павярнуліся ў наш бок.
— Таварыш Манька, дравія джэлаю! — гаркнуў Апальшчык, па-блатному прыклаўшы далонь да скроні ў вайсковым вітанні. Ён выцягнуў сваю камлюкаватую фігуру ў падабенстве стойкі “зважай”. — Прывёў! — ён кіўнуў на мяне.
Адзін з трох, лысы, апрануты ў чорную ўніформу, узіраўся ў мой твар.
— Хто гэты малады чалавек? — спытаў важак пра мяне. — Кніжнік. — Вам знаёмы гэты малады чалавек? — ён кіўнуў у бок бляшанага падноса, дзе ляжалі парэшткі Рэйтана. Рэйтан быў старэйшым гадоў на дваццаць за таго, хто толькі што назваў яго “маладым чалавекам”. — Так. Гэта мой сябра. Быў мой сябра. — Назавіце яго. — Рэйтан. Таксама ведаюць, як Немца. Альбо Фізіка. — Калі вы бачыліся з ім апошні раз? — вочы лысага свідравалі мяне, вымушаючы старанна падбіраць словы. Як быццам я гаварыў няпраўду, і адно лішняе слова здольнае было выкрыць брахню. — Учора. Мы пілі каву. — Пра што размаўлялі? — Пра цемнач. Пра неўраў. Пра форму Зямлі. — Форму Зямлі! Відавочна, свістануўся! — звярнуўся да Манькі адзін з ягоных падначаленых. — А што, з’явіліся сумневы ў прычынах здарэння? — задаў я стандартнае пытанне з колішніх фільмаў. — Мяркуеце, гэта можа быць забойствам? — Сумневаў няма, гэта ўсё фармальнасці. Паводле рэгламенту няяснасці мусяць быць высветленыя да жалобнай працэдуры. — Манька пачухаў шчацінне на сківіцы. — Проста ваш сябра пакінуў даволі дзіўную пасмяротную запіску. — Дзіўней няма куды! — падхапіў падначалены. — Запіска выклікала ваганні адносна яснасці ягонай свядомасці. Выпадкі вар’яцтва мы мусім фіксаваць асобна. У мэтах каранціннай бяспекі. — І што там гаварылася? — запытаў я. — Што, калі законы фізікі больш не дзейсныя, ён, адштурхнуўшыся, мусіць паляцець за далягляд, бы птушка. — Мы ж з вамі стаім, а не лётаем, — не сунімаўся падначалены. — Вось, глядзіце, хіба я палячу вось так? — ён зрабіў некалькі ўзмахаў рукамі, імітуючы палёт, ды пранёсся вакол нас па залі. Ягоная амуніцыя пры гэтым гучна бразгала. — Дык як вы думаеце, ці быў ваш друг Рэйтан вар’ятам? — утаропіўся ў мяне Манька.
Я доўга не вагаўся. Вар’яты перад смерцю не заносяць свае прыпасы тым, каму яны больш патрэбныя. Ці заносяць? Але ж Місіма. Ён папрасіў Місіму.
— Не. Я ўпэўнены, Рэйтана згубіла самота і неўладкаванасць. — Добра, — Манька каротка кіўнуў. — Прыступаем да працэдуры! — крыкнуў ён.
Але Апальшчыка ў залі не было.
— Пачынаем, я сказаў! — скамандаваў Манька гучней. Кацельшчык паказаўся з чорных дзвярэй, схаваных ля аднаго з катлоў — відаць, там ягонае жытло. Ён адчыніў топку, падражніў полымя некалькімі поўнымі шуфлямі чорнага апетайзэру, ды агледзеў прысутных, чакаючы, ці скажа хто што-небудзь.
Усё ж было нешта прыцягальнае ў старасвецкай завядзёнцы, калі на хаўтурах выступалі святары ці запрошаныя поп-зоркі. Але Грушаўка — секулярная дзяржава, рэлігія тут — на каціных правах, а апошняя поп-зорка ўладкавалася прадаваць салёныя свіныя вушы на рынку яшчэ тады, калі яе пазнавалі на вуліцы. Апошнія прафесіяналы, якія яшчэ апекаваліся працэсіяй — бабулькі-плакальніцы. То развітанне прайшло ў цішы, пад хлюпанне насоў.
Усё, што я мог сказаць майму сябру Немцу, я ўжо не сказаў учора, калі мусіў.
Апальшчык ірвануў рычаг пад развітальнай бляшанкай, тая ўстала на папа — і Рэйтан саслізнуў у полымя. Бразнуў люк, павярнулася стальная клямка, ды ў зале зноўку зрабілася напаўцёмна. Людзі пачалі разыходзіцца. Брыгада Манькі пайшла яшчэ раней. Мы засталіся з апальшчыкам сам-насам. Пякельная крэатура падышла да мяне і ўстала побач. Расцерла вугальны пыл па твары.
Штораз, калі ён рабіў гэтак, на яго абліччы праступалі новыя рысы. Канфігурацыя чорных плямаў ды прасветаў скуры змянялася. Зараз ён выглядаў амаль добрым. Вочы — адзінае, што не змянялася праз гэтыя дзеянні. І таму цяпер яны выпраменьвалі нешта чалавечае.
— Цыдулку тую ён у руцэ сціскаў, — сказаў Апальшчык. — Тую, каторую Манька канфіскаваў. А вось гэта ў кішэні было. Ад удару яно крыху ў яго ўвайшло. Давялося з цела выкалупваць. Ты не падумай, што я па кішэнях нябожчыкаў перад спальваннем шныпару. То бок, я шныпару, але ж гэта што? Гэта хіба кепска? Жывым патрэбна, мёртвым — не.
Я прамаўчаў.
— Дык вось, гэта штукенцыя, здаецца, прызначалася табе.