Я выпусціў сабулю наперад, яна па-сяброўску абнюхала Бурмістра, знішчаючы сімвалічныя бар’еры між намі. Як можна захоўваць нясмеласць перад уладальнікам васьмі запаленых чатырохцынкавых ліхтароў, калі яго толькі што панюхала твая сабулька?
— Маю да вас кароткую справу, — я паставіў клятчастыя торбы ля ног Бурмістра. — Тут — сорак з чымсьці кіло грошай. Хацеў бы ахвяраваць на патрэбы горада. Можа, гэта дазволіць дапамагчы і шукальнікам месца жыхарства. — А сам што? — ён дастаў адну батарэйку і ўважліва агледзеў яе, круцячы сваімі тоўсценькімі пальчыкамі. — А сам прыйшоў прасіць права выйсці з горада. — Як гэта? — Бурмістр вытарашчыўся на мяне. — У нас такога не просяць. У нас звычайна просяць наадварот. — Мушу ісці на поўдзень. Праз пільную патрэбу.
Бурмістр паглядзеў на мяне, падышоў да стала, яшчэ раз паглядзеў на мяне, абышоў стол вакол, спыніўся, сеў, і зноўку ўтаропіўся на мяне. Пачухаў лысаватую галаву з вылупленымі разумнымі вачыма. Хекнуў. Пахістаў галавой і запытаў:
— Што, у скіфы вырашыў падацца? — Скіфы вандруюць на конях, спадар Бурмістр, — ціхмяна адказаў я, апусціўшы вочы. — У мяне няма каня. Толькі сабуля.
Гердачка радасна гаўкнула, малайчына якая. Бурмістр здрыгануўся ад нечаканасці.
— Хлопец, растлумач! Ты ж — паважаны грамадзянін. Грошы, прыбытак. Бібліятэка. Я неяк пакуль не знайшоў час да цябе завітаць. Дзяржаўныя справы. Але можа па кніжку і зайшоў бы. Такую, не надта мудрагелістую, каб галаву не зламаць. — Дык а што тут тлумачыць? Жыву самотнікам. Мушу ісці. — Да амазонак пойдзеш? Дзеўку сабе шукаць? — Ёсць ужо дзеўка, — гэтаксама пакорліва вымавіў я, не падымаючы вачэй. — Ай, вось не пачынай! — справа ў тым, што мы ўжо аднойчы з Бурмістрам на гэтую тэму размаўлялі. Ён лічыць, што добрапрыстойны бюргер мусіць жыць з пухлявай жонкай і пладзіць дзетак тут і цяпер. Каханне – гэта пачуццё, якое пасля куфля мёду адчуваеш да піханай пальцам каўбасы. — Не пачынай, чуеш? Я цябе нармальнай жанчыне параіў. Не ганарлівай. Без залішніх патрабаванняў. На ўсё гатовай! І што ты з ёй зрабіў? — Акурат пра Касандру будзе другая частка маёй прапановы. Я пакідаю грошы. І пакідаю бібліятэку. Гораду. Можаце зрабіць яе бясплатнай для ўсіх. — Ну зараз жа! — выкрыкнуў Бурмістр. — Ужо адну бясплатную бібліятэку разрабавалі! — Пакідаю бязвыплатна. Больш за тое, яшчэ і вам грошы даю. З адным запытам. Хай адміністратаркай бібліятэкі будзе Касандра. Ёй патрэбная праца. Яна хутка вывучыць фонды. Не дурная.
У Бурмістра быў такі люты выгляд, быццам ён хацеў плюнуць на падлогу, але разумеў, што самому ж плявок давядзецца адмываць (сакратарка Магдалена да такой працы была яўна непрыдатная праз антычны склад характару).
— Касандра? — ён крыкнуў званчэй: — Касандра? Паведамляю, малады чалавек, што жанчына, імя якой Касандра, сёння з трохдзённым харчовым абозам вярнулася ў Народную дыктатуру Кальварыя. Хутчэй за ўсё — каб зрабіцца там нявольніцай зноўку. — Як вярнулася? — я быў настолькі агаломшаны, што сеў на крэсла пры стале, хаця Бурмістр мне гэтага не прапанаваў. — Як вярнулася? Яна ж стала вольнай грамадзянкай муніцыпаліі Грушаўка! Учора! Вы ж падарылі ёй грамадзянства! — Вольныя грамадзяне маюць раскошу самастойна вырашаць, што рабіць са сваім жыццём. У тым ліку, могуць абраць ахвяраваць свабодай і зрабіцца рабамі.
Я прыгадаў, як кіпела, млела і раскашавала ейнае цела, на якое я не меў права глядзець. Мне хацелася сказаць ёй, што яна зрабіла памылку, што яна не разабралася. Што свабода — гэта цудоўна і не страшна, што воля — лепшая за рабства. І што варта было толькі крышачку агледзецца, і яна сама б гэта зразумела. Але ў нашым свеце няма тэлефонаў, на які можна пазваніць, каб патлумачыцца.
Я моўчкі зняў ключ ад сваёй паштовай скрыні і паклаў на стол.
— Я пайду заўтра пасля ранішняга звону. Ключы ад кватэры і бібліятэкі ўкіну ў паштовую скрыню.
Бурмістр пасвідраваў позіркам, відаць, у спадзеве, што дзіркі ад гэтых свідраванняў паслабяць маю волю і вымусяць змяніць рашэнне. Пасля ўзяў аркуш паперы, хутка напісаў на ім штосьці, прыклаў пячатку і праінфармаваў:
— Па ключы заўтра прышлю. Кнігара абяру з ліку разумных людзей, вартых даверу. Ты — свабодны! Шыю сабе не звярні там, за сценкай.
Я выйшаў на вуліцу, уключыў налобнік ды разабраў напісанае Бурмістрам:
“Дурню, прад’яўніку дадзенай паперы, не чыніць аніякіх перашкод пры аднаразовым выхадзе ў адзін бок за любую браму вольнай муніцыпаліі Грушаўка”. Пасада, пячатка, усё.
На шляху дадому я зайшоў на рынак, набыў кансервы для Герды. Збочыў на шэрагі з ламаччам і механічнымі прыборамі, у продажы якіх яшчэ быў хоць нейкі сэнс. “Ці ёсць у вас компас”? —спытаў у адным, у другім, у трэцім месцы. Першы, малады, не ведаў, што гэта такое. Апошні апытаны накіраваў да старога каўказца, які меў на прылаўку мядзяныя млынкі для памолу крупы, ступкі для таўчэння, латунныя шалікі, срэбраныя кандэлябры ды іншую танную шлабуду.