Афіцэр тымчасам сеў на каня і паехаў да турэмнай брамы. Смеротнікаў павялі радамі, а канвой стаў з бакоў з вінтоўкамі ўзятымі на руку. Калі брама адчынілася, афіцэр узняў руку і крыкнуў:
— На вуліцы — маўчаць! Хто абзавецца, застрэлю на месцы.
I паехаў у браму, у якую уварваўся гоман горада. Узгадніўшы крокі пашлі за браму смертнікі, абкружаныя канвоем, прагна ўглядаючыся ў канец завулка, дзе відзён быў пярэсты натоўп людзей, і конныя жандармы. І тады ўзбіўчывы, нервовы тупат ног канвоя і смертнікаў і ў таропкае цоканне конскіх падкоў уварваўся, кінуты ў канцы завулка, прарэзлівы крык:
— Вя-ду-у-ць!..
А за гэтым крыкам, у якім адчувалася цікавасць, змешаная са страхам, у завулак рынуўся ўстрывожаны гоман натоўпа з вуліцы.
* * *
Ужо з усходам сонца да цэнтру горада пачалі збірацца людзі і хутка ўся вуліца была запалонена пярэстым натоўпам гарадскіх і вясковых людзей. У вуліцы з'явіліся патрулі. Яны зганялі людзей на тратуары, у двары і завулкі, ачышчаючы вуліцу. Натоўп рос. Людзі ціснуліся на тратуарах, іх ціснулі тыя, што стаялі ў дварах, і сыходзілі з тратуараў на брук. Патрулі крычалі, пагражалі, размахваючы вінтоўкамі і зноў зганялі людзей з бруку на тратуары, Цяснілі іх да платоў, у двары. На дапамогу ім з’явіліся патрулі конныя. Яны раз’язджалі па вуліцы, уздымаючы воблакі пылу, крычалі і гразіліся бізунамі.
У натоўпе былі і Дубравец і Лена. 3 вечара перад гэтым было паседжанне партыйнага камітэта. Паседжанне абмеркавала і ўхваліла прапановы, зробленыя Дубраўцом. Справа ішла пра спробу арганізаныі выратавання прыгавораных да растрэлу і пра неабходнасць, незалежна ад таго ўдасца ці не ўдасца выратаваць таварышоў, арганізаваць сілы так, каб з гораду вывесці сабраны партызанскі атрад. 3 самага ранку ў натоўпе былі растаўлены члены партыйнай арганізацыі. 3 радні смертнікаў была арганізавана дэлегацыя да палкоўніка Шэмета, якая прасіла дазволу самім пахаваць расстрэляных і на сваіх рускіх, як прынята тут называць, а не на кальвінісцкіх могілках. Палкоўнік дэлегацыю прыняў, накрычаў на яе, пагражаючы быць з усімі комуністамі не менш жорсткім і ў далейшым, але, як ён сказаў, з прычыны сваёй добрасці, дазвол на пахаванне даў. Атрымаўшы такі дазвол, радня прыгатавалася да пахавання і цяпер у адным з завулкаў стаяла некалькі хурманак з новымі дамавінамі. У Дубраўца ў сувязі з гэтым былі свае меркаванні, пра якія ён сказаў партыйнаму камітэту і якія спадзяваўся ажыццявіць. Гэга было пачаткам помсты за таварышоў.
Побач з Дубраўцом і Ленай, не адыходзячы ад іх, быў і Сцёпка. У патрэбную мінуту Сцёпка пойдзе з натоўпа ў зараснік за могільнік і перадасць Шаўруку што рабіць. А цяпер ён стаіць моўчкі, блукаючы задуменным поглядам па тварах людзей, якія вакол яго, за якімі ён нічога не бачыць і чакае, што скажа Дубравец. Побач стаіць Лена. Сцёпка ведае, як цяжка ёй і не адыходзіць ад яе, ахоўвае, каб яе не штурхалі. Лена рукой трымаецца за Дубраўца, а другую час ад часу, адымаючы ад грудзей, кладзе на галаву Сцёпкі, альбо на яго плячо і тады ён усім целам уздрыгвае, а да горла пачынаюць падступаць слёзы. Слёзы ад радасці, што ён разам з Ленай і Дубраўцом, разам з людзьмі, якіх баяцца паны, якіх судзяць і растрэльваюць. I сам сабе, у думках, ён клянецца быць такім як яны, як тыя, каго будуць растрэльваць, каб і яго калі такі час будзе, трэба было весці на растрэл.
У гоман натоўпа ўварваўся палахлівы крык:
— Вя-ду-уць!
3 завулка беглі да натоўпу дзеці. Натоўп калыхнуўся, падаўся бліжэй. Па натоўпу хваляй прабег трывожны гоман і за ім глыбокая, непарушная, напружаная маўклівасць. Усе цягнуліся, паглядалі за рог белай двухпавярховай будыніны. Адтуль выехаў афіцэр. Ён трымаў у руцэ аголеную шашку. Ён сядзеў высока ў сядле, пагойдваючыся за рухамі каня, ганарыста паглядаючы на людзей, што скучыліся цеснай сцяной па абодвы бакі вуліцы. За афіцэрам паказаліся першыя канваіры, а пасля і яны, смертнікі, каго ўсе чакалі ўбачыць. Худыя, заросшыя, у парванай і бруднай адзёжы, скаваныя ў рады ланцугамі, яны маўкліва, вачыма, у якіх была і радасць, і туга, і незвычайная суровасць, пазіралі насустрач людзям.
Цішыня. Чутна, як горача і ўсхвалявана дыша натоўп. Размерана стукаюць боты канваіраў. Бразгаюць, пазвоньваючы, кайданы на руках смертнікаў і ланцугі, якімі яны скаваны. Цокаюць па бруку капытамі коні.
Цішыня. І ў цішыні нарадзілася песня. Яна ўскалыхнула натоўп, сарвала людзей з месца, штурханула бліжэй да вулічнага бруку.
Вихри враждебные веют над нами,
Темные силы нас злобно гнетут.
В бой роковой мы вступили с врагами...
Песня патанула ў крыках галашэння, у узрыдах. Афіцэр, павярнуўшыся ў сядле, замахаў шапкай, патрабуючы спыніць песню. А песня мацнела, зноў залунала над вуліцай, над крыкамі і галашэннем.