de sia afero, decidis malgrau ĉiuj cirkonstancoj neniam ripozi, ĝis ili
venos al la celo.
La amikojn de nia afero ni invitas al eble plej frua abonado de
nia organo kaj ni petas ilin zorgi pri ĉiam novaj abonantoj. Ni re-vokas en la memoron de niaj amikoj, ke de la stato de nia organo
dependas la stato de nia afero. Plenumante la peton de kelkaj abonantoj, ni decidis akceptadi ankau abonon por V 2 jaro (de Januaro ĝis
Julio kaj de Julio ĝis Januaro); sed kiu povas, tiu faros pli bone, se
li abonos per unu fojo por tuta jaro.
La malhelpoj, kiuj en la lasta tempo kauzis neregulecon en la
elirado de la numeroj, nun estas jam forigitaj. Se iu el la abonantoj
ricevos la gazeton neakurate, ni petas lin skribi al ni pri tio ĉi, por
ke ni povu rebonigi tiun ĉi neakuratecon. Nia gazeto elirados nun
regule unu fojon en la monato kaj ĝia grandeco komencante de la
nuna numero estos duobla, t. e. ĉiu numero enhavos 8 paĝojn.
1 La vorto „tio“ mankas en la teksio, 2 Ĉi tie parolas Zamenhof.
87
II. A. Gazetartikoloj el
N-ro 35. paĝ. 1—3
Pri la alfabeto
La alfabeto de nia lingvo konsistas el 28 literoj, kiuj servas
por esprimi la sonojn la plej multe komunajn al ĉiuj plej
gravaj lingvoj. Tiuj ĉi 28 sonoj ne ekzistas ie aparte en formo
difinita kaj severe limita 1 ; ili estas post longa pripensado kaj
provado elektitaj el la grandega nombro da diversaj sonoj
trovataj en la diversaj homaj lingvoj. Enpreni en nian lingvon
ĉiujn sonojn, kiuj ekzistas en ĉiuj lingvoj, estus absolute ne
eble, kaj se ĝi eĉ estus ebla — ĝi estus tute neoportuna 2 .
La nombro de la sonoj estas tute senlima kaj la nuancoj de
unu sama sono en malegalaj lingvoj estas tiel multaj, tiel malfacile difineblaj aŭ diferencigeblaj, ke neniu, se li eĉ konus
perfekte ĉiujn lingvojn de la tuta mondo, neniam povos diri
eĉ proksimume, kiom da sonoj ekzistas en la homaj lingvoj.
Se la nombro de la sonoj eĉ estus difinebla, ellerni ilin ĉiujn
kaj diferencigi en la uzado estus preskaŭ tute neeble eĉ por
la plej granda instruitulo, kiu volus oferi al la lernado de la
alfabeto mem tre multe da tempo kaj havus la plej delikatan
orelon kaj la plej flekseblajn organojn de parolado.
E1 la senlima nombro da sonoj ĉiu ekzistanta lingvo elektis
por si nur certan difinitan kolekton kaj ĉiujn aliajn forĵetis.
Tiel ni devis fari ankaŭ kun nia lingvo: ni elektis 3 certan
nombron da sonoj, kiuj formis la alfabeton de nia lingvo, kaj
ĉiuj ceteraj sonoj ne trovis uzadon en nia lingvo. Neniu dubos,
ke alie ĝi tute ne povis esti farita, se ni ne volis, ke nia
lingvo estu scienca ludilo interesa eble por 2—3 personoj en
la tuta mondo, sed tute ne uzebla por la granda publiko kaj
havanta nenian praktikan taŭgon.
Tiel la lingvo Esperanto, kiel ĉiu alia lingvo, havas klare
difinitan nombron da sonoj aŭ literoj kaj nenia nova vorto en
tiu ĉi lingvo devas esti kreata el sonoj, kiuj sin ne trovas en
la kadro de ĝia alfabeto. Obei tiun ĉi principan regulon en
la kreado de vortoj estas afero tiel simpla kaj facila, ke ni
ne bezonas tute pri ĝi paroli. Sed iafoje ni estas en tia
situacio, ke ni devas uzi fremdajn sonojn, kiuj ne havas por
si literon en nia alfabeto (tiu ĉi situacio dependas kompreneble
ne de la speciala konstruo de nia lingvo, sed ĝi havas lokon
ankaŭ kun ĉiu alia lingvo); ĝi estas tiam, kiam ni devas uzi
1 tiel! 2 teksto: neoportune. 3 Krom la tuta enhavo de la artikolo ,
kiu montras lingvajn konojn, kiajn havis nur Zamenhof, ĉitiufrazo ŝajnas
al mi la speciala pruvo por la Zamenhofeco. Sed ankoraŭ pli ĝi estas
pruvata per tio, kion oni legas en II. 29 (speciale en la lasta frazo!).
88
,La Esperantisto w 189L — N-ro 35
ian nacian nomon (personan, geografian k. c.) aŭ kiam ni volas
esprimi per literoj la precizan sonadon de fremda vorto. Kion
ni tiam devas fari? Por la unua tempo, ĝis tiu ĉi demando
estos tute difinita kaj firme decidita per la uzado, ni konsilas
agi en la sekvanta maniero:
I. Se ni volas esprimi ian nacian nomon, kiu havas en si
fremdajn literojn kaj kiu estas grava por ni nur per sia signifo kaj ne per la maniero de sia sonado, ni uzas ĝin jene:
a) aŭ ni uzas la nomon en tiu sama formo, en kiu ĝi estas
uzata en sia propra lingvo, kaj ni lasas al la legantoj elparoli
la nomon kiel ili volas (ekzemple „Fŭrth“ [urbo en Bavarujo],
„Gothe“); b) aŭ ni uzas ĝin laŭ la ortografio kaj fonetiko
esperanta, t. e. ni esprimas la nomon per la sonoj kaj literoj
uzataj en nia lingvo (ekzemple „Vjazma“ [urbo en Rusujo],
„Puŝkin“); c) aŭ ni donas al la nomo karakteron pure esperantan, t. e. ekster la ortografio kaj fonetiko esperanta ni donas
al ĝi ankaŭ la gramatikajn formojn de nia lingvo (ekzemple
„Nurnbergo“, „Rejno“). Ĉiuj 3 diritaj manieroj estas uzataj
ankaŭ en ĉiuj ekzistantaj lingvoj. La unuan manieron ni uzas
ordinare tiam, kiam la fremda nomo en ĝia nacia lingvo estas
skribata per alfabeto egala al nia propra (tiel ekzemple ĉiuj
popoloj uzantaj alfabetonlatinan skribas: „Manchester“, „Byron“,
kvankam tiuj ĉi nomoj estas alparolataj tute alie, ol postulas
la reguloj de legado de la diritaj nacioj); la dua maniero estas
uzata, kiam la nacio doninta la nomon kaj la nacio uzanta ĝin
havas alfabetojn malegalajn kaj la figura litera imitado de la
nomo estas jam ne ebla aŭ ne bezona (ekzemple la rusoj
skribas [per siaj literoj] „Ŝekspir“ kaj ne „Shakespeare“, la
germanoj skribas „Newa“, kvankam la rusoj mem skribas kaj
elparolas sian riveron preskaŭ „Njeva“); la tria maniero estas
uzata por tiuj nomoj, kiuj estas gravaj aŭ ofte ripetataj kaj
okupis jam difinitan lokon en la vortaro de nia propra lingvo
sub formo ellaborita per longa uzado (ekzemple „Varsovie“
aŭ „Warschaŭ“ anstataŭ „Warszawa“, „Lissabon“ aŭ „Lisbonne“
anstataŭ „Lisboa“). Kian el la diritaj 3 manieroj oni devas
uzi en la lingvo „Esperanto“ kaj en kiaj okazoj ilin uzi —
ni ne povas ankoraŭ diri decide, ĉar tiu ĉi demando estas tre
malfacile solvebla kaj tre multe disputebla, kaj tial ni lasas
nun ankoraŭ ĝian solvon al la forto de la tempo kaj uza sankciado, kiel en ĉiuj aliaj ekzistantaj lingvoj, kaj al la volo de la
uzantoj mem. Post kelka tempo, kiam la literaturo de nia
lingvo riĉiĝos, la dirita demando estos solvita per si mem en
la sekvanta maniero: aŭ iom post iom per la uzo ellaboriĝos
esperanta vortaro geografia, historia k. c., kiel ni ĝin vidas en
89
II. A. Gazetartikoloj el
ĉiu alia lingvo, aŭ estos proponita kaj akceptita ia bona difinita
komuna regulo por la uzado de ĉiuj nomoj. La plej atendebla
kaj ankaŭ la plej bona kaj celinda estas la lasta maniero, kaj
kredeble poste ĉiuj nomoj estos uzataj fonetike laŭ la sonaro
kaj ortografio kaj kun karaktero pure esperanta, t. e. el la
3 manieroj, pri kiuj ni parolis supre kun la tempo sendube
enfortikiĝos nur unu sola por ĉiuj nomoj — la maniero tria.
Tamen pro diversaj kaŭzoj ni devas por la unua tempo lasi
ankoraŭ al ĉiu esperantisto liberan elekton inter ĉiuj 3 diritaj
manieroj. Ni permesas al ni nur doni kelkajn konsilojn por
la elektado de tiu aŭ alia maniero:
a) laŭ la maniero unua ni konsilas uzadi la nomojn familiajn
de ĉiuj personoj (esceptinte tiujn, kiuj mem esperantigas sian
nomon) kaj tiujn nomojn geografiajn, kiuj, estante ne gravaj kaj
ne ofte renkontataj, ne povas esperi baldaŭ kutimigi la publikon