Anstataŭ analizi, ĉu la proponita sensignifa reformeto estas efektive
necesa por la afero mem, la dirita sinjoro diris, ke 1 i person e ne
ellernos la lingvon, se la vorto „kaj“ ne estos ŝanĝita! Ŝe ni eĉ
supozus, ke la vorto „kaj“ per si mem estas tre facile ŝanĝebla, —
ĉu povas iam ekzisti lingvo tutmonda, se ĉiu lernanto volos, ke oni
ĉion ŝanĝu en ĝi laŭ lia persona plaĉo? Se ni volas havi lingvon tutmondan, ni devas antaŭ ĉio kutimi meti niajn personajn gustojn
sur la lastan planon. Nun ni supozu, ke la reformo de „kaj w havas
efektive gravan celon~ne personan, sed komunan, kaj ni rigardu, kion
oni povas fari kun tiu ĉi vorto. Je kio propre la vorto „kaj“ estas
kulpigata? ĉu ĝi estas malbonsona? tro longa? ne preciza? elvokanta
konfuzon kun aliaj vortoj? Ni forte dubas, ĉu iu respondis tiujn ĉi
demandojn alie, ol per absoluta „ne“! Kio do? La proponinto diras,
ke anstataŭ la „arbitre elpensita kaj“ devus esti prenita la ĉiukonata
„et“ aŭ „e w . Ne irante ankoraŭ pli malproksime, ni jam povus respondi, ke tiu ĉi bagatelo povus servi kiel motivo tiam, se ni havus
ankoraŭ tute liberan elekton inter „kaj w kaj „e, et w , sed fari pro tia
bagatela motivo rompon en la lingvo tute ne estas inde. Sed se
ni iros pli malproksime, ni vidos, ke eĉ tiam, kiam la vorto ne estis
ankoraŭ kreita, estus granda demando, ĉu „et, e w estas pli bona ol
„kaj w . La vorto „kaj w ne sole ne estas maloportuna, sed ĝi ankaŭ tute
1 komp. II. 42.
114
,La Esperantisto* 4 1891. — N-roj 47—48
ne estas arbitre elpensita (ĝi estas vorto greka = la latina „et a ). Sekve
la motivoj kontraŭ „kaj tt estas tiel bagatelaj, ke eĉ en la tempo de la
kreado ni devus preni „et, e tt anstataŭ „kaj tt nur tiam, se la uzebleco
de ambaŭ formoj estus egala; sed ilia uzebleco ne estas egala: dum
la vorto „kaj tt estas tute libera, la vortoj „e tt kaj „et tt estis necesaj
por la finiĝo de V adverbo kaj por la sufikso de malgrandeco, por
kiuj ni ne povis doni aliajn vortojn (uzi tiun saman formon por
finiĝo gramatika aŭ sufikso kaj por sendependa vorto ni ne povis, ĉar
laŭ la konstruo de nia lingvo [pro la senlerna uzebleco de la vortaro]
la finiĝoj kaj sufiksoj estas sendependaj vortoj). Se ni volus doni „e tt
aŭ „et tt por „kaj tt ni devus doni ian sovaĝan formon al la tuta kategorio de la adverboj aŭ la tuta kategorio de la vortoj etaj; inter tuta
kategorio da vortoj kaj unu simpla vorteto ni elektis la unuan,
kaj tial la ofero devis fali sur la flanko de la lasta. La neprenado
de „e tt , „et tt , „i tt kaj tiel plu estis sekve de nia flanko ne simpla
„netrovo de la bono tt , sed intenca faro. Ĉu ni estis pravaj aŭ ne
— ne estas nun tempo priparoli; sed se jam tiam la forĵeto de „e tt ,
„et tt , k.t.p. estis ne tute sen motivoj, tiom pli ne ekzistas kaŭzo por
nun enkonduki ĝin per oferoj de rompado. Tuŝante la novajn
vortojn en la Plena vortaro, reformoj en apartaj vortoj povas esti
farataj sen granda malutilo; sed en la vortoj de la fundamenta
vortareto kaj precipe en tiaj vortoj kiel „kaj tt , kiuj estas tro konataj
kaj uzataj sur ĉiu paŝo de la unua tago de ekzistado de nia lingvo,
reformoj sen gravaj motivoj ne devas esti farataj. Pri la sensignifa
vorteto „kaj tt ni parolis tiel vaste, ne por solvi la demandon pri la
vorteto mem, sed nur ĉar ĝi donis al ni la okazon, turni la atenton
de niaj amikoj sur lamanieron, en kiu la dirita reformo estis al
ni proponita; kaj ni ripetas nian opinion, ke la obeado al la personaj
gustoj en tiel komuna afero, kiel la nia, estas tre malutila. Se ni tiel
energie batalas kontraŭ ĉia sennecesa reformo, ni faras ĝin ne el amo
al niaj propraj formoj aŭ el malamo al fremdaj opinioj, kiel kelkaj
eble pensas, sed el amo kaj zorgo por nia afero mem, kiu kompreneble
baldaŭ tute detruiĝus, se ĉiu aparte volus ĝin el pura persona opiniamo
ŝiri laŭ sia plaĉo kaj sen grava neceso montri sur ĝi siajn talentojn.
2 1 . Tiel same malmulte, kiel per gustoj personaj, ni devas
nin ankaŭ gvidi en niaj proponoj per gustoj n a c i a j , :se la proponoj
havas nenian alian celon ol nur flati nelerte tiuji aŭ alian nacion, al-portante per tio ĉi nenian utilon al la nacio kvazaŭ flatata kaj grandan
malutilon al la afero mem. Tiel ekzemple^unu sinjoro, kiu nun apartenas al la plej varmaj amikoj de nia lingvo, en la komenco estis forte
kolera kontraŭ ĝi el la kaŭzo, ke ĝi „ne estas sufiĉe internacia tt , ĉar
1 Ĉi tiun 2-an parton de la artikolo la „Oficiala Gazeto Esperantista u represis sub la titolo „Pri la internacieco de la vortaro u . Vidu
tie III. 1910, paĝ. 325—326 .
8 *
115
II. A. Gazetartikoloj el
| ĝi enhavas preskaŭ nenian vorton rusan. Multe ni jam devis suferi de
* tiu malvasta pseŭdo-patriotismo, kun kiu diversaj personoj renkontis
nian aferon, kies devizo estas „frateco de la popoloj a . Dum unuj
malamike renkontis nian aferon el la kaŭzo, ke nia unua debuto, la
unua lernolibro de nia lingvo, eliris en lingvo rusa, — la supre dirita
sinjoro en la unua tempo trovis, ke nia afero estas „malamika al la
rusa popolo, ĉar … Volapŭk havas la rusan vorton ,ibo‘, dum ni
donis por ĝi la ŝanĝitan francan vorton ,ĉar‘!“ — Unu redaktoro de
sveda gazeto trovis, ke nia lingvo havas karakteron tro italan. Kiam
ni ne povis akcepti lian proponon kaj sen ia celo „malitaligi“ nian
lingvon, la proponinto ne longe atendis kaj provis fari mem lingvan
miksaĵon, kiu laŭ lia opinio devus pli plaĉi al la nordaj popoloj. Ni
ne bezonas rakonti, kio fariĝus el nia afero, se ĉiu popolo volus el
simpla vanteco doni al ĝi sian propran karakteron. Nia afero fariĝus
absolute neebla. Kaj se ĝi eĉ estus ebla, — ĉu la flatita popolo mem
ion gajnus de tio? La dirita sveda sinjoro, kiu en la komenco diris,
ke liaj ŝanĝoj estas necesaj, kaj faris provojn en la daŭro de kelka
tempo, nun vidas jam, al kio ĝi lin kondukis: la lingvo fariĝis malbonsona kaj malregula, kaj el la svedoj mem, pro kies nacia flato li
volis pereigi nian aferon, neniu akceptis liajn ŝanĝojn, dum nia lingvo
en ĝia nuna formo, kiu estas tiel „malsveda <£ , havas multajn amikojn
inter la svedoj kaj estas al ili multe pli oportuna kaj pli hejma, ol la
svedigita, kiu mortis, antaŭ ol ĝi akceptis ian difinitan formon. — Unu
el niaj slavaj amikoj trovis, ke la lingvo internacia devas havi tiom
same da slavaj vortoj, kiel da romana—germanaj. Li ankaŭ volis krei
novan lingvon, kiu enhavus en si multajn vortojn slavajn; sed baldaŭ
li konvinkiĝis, ke ne sole al aliaj popoloj, sed al la slavoj mem
multe pli oportunaj kaj agrablaj estas niaj vortoj romana-germanaj,
ol la vortoj slavaj, kiuj, enmetite en sistemon romana-germanan, tranĉas
la orelon kaj fariĝas al la slavoj mem multe malpli kompreneblaj, ol
la vortoj ne slavaj. (Se ni bone memoras, la vorto „internacia <£ tie
estis tradukata „mejufoka w ; sed ni petas, ke iu slavo diru al ni, kion
ii pli bone komprenas kaj memoros, la vorton «internacia* aŭ „mejufoka”? li estos preta serĉi la vorton en ia ĥina vortaro, kaj al li
eĉ ne venos en la kapon, ke la vorto estas kunmetita el lia propra
slava „meĵdu w kaj la germana „Volk w , perdinte la „d w kaj la „l w , ĉar
ankaŭ 2 konsonantoj. ne devas stari kune <£ .) Se la amiko, egale al la
aliaj, farus sian proponon nur teorie, li eble eĉ nun restus ĉe sia
opinio kaj eble kolerus nin, ke ni estas tiel obstinaj kaj ne volas enkonduki tiun ĉi „necesan w ŝanĝon; sed feliĉe li faris provon praktikan,