kaj la praktiko lin la plej bone konvinkis, kaj nun li denove fariĝis tre
varma amiko de nia lingvo en ĝia nuna formo. — E1 la diritaĵo ni
povas eltiri la sekvantan regulon: se ni volas proponi aŭ fari ian
ŝanĝon, ni devas nin demandi, kian utilon la ŝanĝo alportus al la
116
,La Esperantisto* 1891. — N-ro 48
lingvo mem, kaj ĉu la utilo de la ŝanĝo kovrus la malutilon^ sed ni
neniam devas obei la senfondajn gustojn kaj la simplan vantecon de
ia aparta nacio, ĉar tiam ni malutilon alportus al nia afero grandan,
kaj utilon ni alportus al neniu nenian. En ĉiuj okazoj, kiuj ne estas
absolute gravaj per sia enhavo mem, vantaj senkaŭzaj gustoj naciaj
devas en afero internacia tiel same absolute silenti, kiel la gustoj
personaj, se ni ne volas el persona aŭ nacia disputemeco pereigi nian
aferon; tiuj ĉi gustoj devis silenti jam en Ia tempo de la kreado de
V lingvo, kaj tiom pli ili sendube devas silenti, se ilia obeado postulas
rompadon en nia lingvo.
3. Egale kiel la sekvado de gustoj personaj aŭ naciaj, estas senfrukta kaj danĝera ankaŭ la sekvado de teoriaj principoj, se ni
ne demandas nin, kian praktikan signifon ili havas. La defendantoj
de tiaj teoriaj principoj ofte memorigas la instruitulon, kiu, vidante
ke el la tuta bestaro nenia speco da bestoj manĝas bakitan panon,
venis al la logika konvinko, ke ĝi ne estas sana kaj bongusta, kaj
komencis sin nutradi je kampaj herboj kaj kruda viando. Teoriaj
proponoj, ofte eksterordinare strangaj kaj havantaj nenian eĉ plej
malgrandan praktikan fundamenton, estis faritaj al ni en granda amaso.
Sed ne parolante pri ĉiuj el ili, ni prenos por ekzemplo nur unu, kiŭ
apartenas ŝajne al la plej bonaj kaj pravaj kaj trovis multajn aprobantojn. Ni parolas pri la regulo de la akcento. Sinjoro de Wahl en ĵ
tre bona artikolo montris, ke la ŝanĝoj, kiujn diversaj vortoj ricevis,
transirante el unu lingvo en alian, neniam tuŝas la akcenton, ke volonte
estas forglutataj tutaj silaboj, por nur ne ŝanĝi la akcenton, ke sekve
Ia akcento en diversaj niaj vortoj, kiel ekzemple „nacio a , „titolo a , k. c.
estas kontraŭnatura; kaj sinjoro Runstedt eĉ rakontas pri unu persono,
kiun la akcentoj en „anfmo“, „proksfme“ k. c. fortimigis de nia lingvo,
kvankam per si mem la lingvo al li tre plaĉis. Kiel ajn bela tiu ĉi
opinio ŝajnas en la teorio, ĝi tamen post pli atenta pripenso baldaŭ
montriĝus al ĉiu kiel bela … sofizmo. Ni rigardu atente, en kio
propre kuŝas la kulpo de la konstanta akcento, kaj kia grava kaŭzo
devigas nin aŭ doni malfacilan kaj konfuzan malregulecon al la akcento,
aŭ forigi silabojn en diversaj vortoj, por ke la akcento fariĝu „pli
natura“. Ĉu vortoj kiel ekzemple „proksfma“, „titolo“ estas pli malfacile ellerneblaj kaj memoreblaj, ol „tftolo“, „proksima“? Ne, neniu
dubos, ke ellerni unu akcenton por ĉiuj vortoj estas mil fojojn pli
facile, ol memori por ĉiu vorto apartan akcenton. (Demandu la ali-naciulojn, kiuj lernas la lingvon rusan, kaj ili diros al vi, kiom da
grandegaj malfacilaĵoj prezentas al ili la ellernado kaj regula uzado
de la rusa akcento.) Ĉu la diritaj vortoj estas malfacile elparoleblaj?
ĉu ili estas malbonsonaj? ĉu ili prezentus eble ian alian maloportunaĵon? Ne! sendube ne! ĉiu scias, ke la akcento sur la antaŭlasta
silabo estas ĉiam la plej bone elparolebla kaj la plej bonsona. Dum
117
II. A. Gazetartikoloj el
la malreguligo de la akcento estus ligita kun tro grandaj kaj tro videblaj maloportunaĵoj, vi en nia nuna konstanta akcento ne trovos eĉ
Ia plej malgrandan maloportunaĵon, se vi eĉ serĉos tutan vivon! Kial
do, oni povas demandi, propono tiel senfundamenta povis plaĉi al
kelkaj el viaj amikoj? La respondo estas tre simpla: la propono tuŝis
kordon konatan de ni ĉiuj, sed de ni mem ĝis hodiaŭ ne rimarkitan;
kaj se homo ekaŭdas ion konatan, li ofte kontraŭvole, sen konscio kaj
sen analizo, ekkrias: „Jes, jes, bone!“
Ni analizu pli proksime la motivojn, kiuj ŝajne parolas por 1 la
propono. La konato de sinjoro R. ne volis lerni nian lingvon, ĉar
kutiminte je la elparolado de la latina „pr6ximus“, „animus“, li ne
povis akcepti la vortojn „proksfma a , „ammo a . Sed ne malfacile estas
vidi la tutan sensignifecon de tiu ĉi motivo. Ĉu la latina vorto „maxi-mus“ estas motivo kontraŭ la franca vorto „maxime a ? Ĉu la simpla
fakto, ke ia vorto havas ian difinitan formon en unu lingvo, prezentas
ian eĉ plej malgrandan kaŭzon, por ke tiu ĉi vorto en alia lingvo ne
havu alian formon? Se hodiaŭ iu postulas, ke anstataŭ „facila“ ni
diru „facila“, li morgaŭ kun tia sama rajto postulos, ke anstataŭ
„facila“ ni diru „facilis“, ĉar la formo „facila“ al lia orelo estas fremda!
Kaj kun tia sama rajto oni postmorgaŭ postulos, ke ni al ĉiuj vortoj
en nia lingvo donu tiujn formojn, kiujn oni trovas en la lingvo ekzemple latina, t. e. ke ni tute detruu la lingvon internacian kaj anstataŭ-igu ĝin per ia alia jam ekzistanta lingvo, ĉar … (nenia alia kaŭzo) …
ĉar la formoj de tiu aŭ alia lingvo al sinjoro X aŭ Y estas konataj
kaj la formoj de nia lingvo al li ne estas ankoraŭ konataj! Ĉiu lingvo
havas siajn leĝojn, kaj se la leĝoj per si mem estas bonaj, estus
ridinde deziri ilin ŝanĝi nur tial, ke alia lingvo havas aliajn leĝojn.
Ĉu ni povas diri, ke la germana vorto „Geographie u estas malbona
kaj tranĉas la orelon, ĉar la rusoj elparolas tiun ĉi saman vorton
„geografia a ? A1 la konato de sinjoro R. la vorto „proksfma a en la
unua momento malplaĉis, ĉar li alvenis al tiu 2 ĉi sama vorto de 3 nia
lingvo kun kutimoj latinaj; ĉio dependas de la kutimo, kaj nun, kiam
ni kutimis je la leĝoj de nia lingvo, ni povas certigi, ke se iu antaŭ
ni elparolas la nomon de nia lingvo „internacia a anstataŭ „internacia a ,
ĝi tranĉas nian orelon tiel terure, kiel se iu tirus karbon sur vitro.
La kutimo ofte ludas gravan rolon en la vivo; eble ni devas kalkuliĝi kun ĝi? Se ni povus ĝin fari sen ia malutilo — jes, kial do ne
kalkuliĝi? Sed se por parton da homoj liberigi de alkutimiĝo je
unu tre facila regulo („akcento ĉiam sur la antaŭlasta silabo a ) ni
bezonus multe pli grandan parton da aliaj homoj devigi lerni kaj
memori multajn regulojn (sen ia regulo memori apartan akcenton
1 teksto: pro . 2 teksto: tiun ĉi saman vorton. 3 La vorto „de“
mankas en la teksto.
118
,La Esperantisto* 1891. — N-ro 48
por ĉiu aparta vorto, — kion ni tiam devas preferi? Ni forte dubas,
ĉu troviĝos iu, kiu konsilus solvi la demandon alie ol ni ĝin solvis.
Por ne devigi la lernantojn memori apartajn akcentojn por ĉiu vorto,
oni eble konsilos al ni transformi grandan parton da vortoj en nia
lingvo tiel, ke ili konsentigu en si la regulon pri la akcento konstanta
kun la akcento kutima (ekzemple „titlo“ anstatau „titolo“, „amo a au
„ano“ anstataŭ „animo a , „proksa a aŭ „proma a aŭ „propa“ anstataŭ
„proksima a k. c.); sed ne parolante jam pri la malbonsoneco, malklaraĵoj k.t.p., kiuj tiam naskiĝus, kaj supozante, ke eĉ la lingvo mem
nenion de tio suferus, ni forte dubas, ĉu iu serioze konsilus enkonduki tian grandan rompadon en nia afero . .. sen ia eĉ la plej malgranda kaŭzo! Sen ia eĉ la plej malgranda kaŭzo: ĉar ni serĉis kaj
serĉis kaj ni povis trovi en la konstanta antaŭlasta akcento nenian eĉ la
plej malgrandan maloportunecon nek por la memoro, nek por la buŝo,