nek por la orelo. Kontraŭ nia regulo ekzistas absolute nenio, ekster la
tute sensignifa motivo, ke la lingvo X aŭ la lingvo Y tion ĉi ne havas.
Sed eble kontraŭ nia regulo ekzistas io tio, kion oni per vortoj
esprimi ne povas, sed kion oni ne klare sentas, kiel ian vokon de
naturo? Ni aŭskultu, kion diras sinjoro de W.: li ne vidas kaj ne
montras ian faktan cirkonstancon kontraŭ la akcento en nia lingvo;
sed rimarkinte, ke la naturaj lingvoj oferas la sonon kaj formon de
la vortoj, por nur konservi la unuatempan akcenton, li vidas en tio ĉi
naturan leĝon kaj konsilas al ni sekvi tiun ĉi leĝon, por ke nia lingvo
ne estu kontraŭnatura. Je V unua rigardo povas efektive ŝajni, ke ni
pekas kontraŭ la natura leĝo; sed ni rigardu pli atente, en kio konsistas tiu ĉi „leĝo a , kaj kia puno atendas la rompanton de ĝi. Malsupre ni montros, ke tio, kion oni prenis por natura leĝo de ĉiuj
lingvoj, estas nur okaza apartenaĵo de kelkaj lingvoj; sed ni supozu
por momento, ke tio ĉi efektive estas leĝo, kiu ekzistas en ĉiuj lingvoj;
kio do sekvas de ĝi? Se ia regulo efektive ekzistas en ĉiuj lingvoj
kaj ni ne komprenas la kaŭzon kaj la celon de tiu ĉi regulo, kio do
devigas nin ankaŭ blinde akcepti tiun ĉi regulon, se ĝi estas por ni
maloportuna? Ĉiuj riveroj en la mondo havas fluon tre kurban kaj
tre neregulan; sed se iu, kun instrumentoj en la mano arte fosante
kanalon, volus sekvi tiun ĉi „leĝon naturan”, — ĉu vi laŭdas lin, aŭ ĉu vi
eĉ iom povus lin pravigi? Ĉiuj lingvoj naturaj havas grandan amason
da malregulaĵoj kaj malfacilaĵoj, — ĉu ni ankaŭ devas sekvi tiun ĉi
„leĝon naturan* kaj intence fari nian lingvon malregula kaj malfacila?
Eĉ se ni tute ne scius la esencon de la akcento, eĉ tiam estus
la plej nature, se anstataŭ tro filozofie fosi en teorioj ni dirus al ni
praktike: la ceteraj lingvoj havas akcenton malregulan kaj malfacilan,
kiun ili jam ŝanĝi ne povas; ni havas ankoraŭ liberan elekton kaj
povas sen la plej malgranda malutilo havi akcenton facilan kaj regulan;
sekve ni devas elekti la lastan, tute ne rompante al ni la kapon, pro
119
II. A. Gazetartikoloj el
kia kaŭzo la lingvoj kreitaj blinde tiun ĉi oportunaĵon ne havas; ĉar
estus ridinde imiti kun malutilo al ni mem iajn misteraĵojn, se ni ne
komprenas ilian sencon kaj celon. Sed se ni rigardos pli profunde,
ni baldaŭ vidos, ke la „leĝo de la akcento* eĉ ne estas ia misteraĵo,
kaj tio, en kio ni serĉis ian leĝon naturan, estas simpla okazaĵo, kiu
kun la esenco kaj spirito de la lingvoj havas nenion komunan. La
lingvo de ĉiu nacio kreiĝis tiam, kiam la nacio ne sciis ankoraŭ skribi
kaj la lingvo transiradis de unu homo al alia nur per la orelo; la
orelo de Johano aŭ Petro ofte ne bone aŭdadis, la memoro senkontrola
ne bone tenadis, kaj tiel la vortoj renversiĝadis kaj akceptadis diversajn
sovaĝajn formojn; kontroli la vortojn per skribado oni ne povis, kaj
tial la plej puraj kaj senŝanĝaj restis nur tiuj silaboj, kiujn oni bone
aŭdis, t. e. la silaboj akcentitaj. Jen estas la tuta mistera kaŭzo,
kial la silaboj akcentitaj ofte restadis senŝanĝaj, dum la tuta cetera
parto de 1* vorto ŝanĝiĝadis — el simpla senhelpa neceseco kaj ne
el ia lingva leĝeco. De la momento, kiam ia popolo ricevas skriban
literaturon, ni jam tian blindan lingvan akrobataĵon ne renkontas. Sed
se ni, havantaj literaturon skriban pli frue ol literaturon buŝan kaj
orelan, sciantaj skribi kaj legi kaj povantaj gardi la lingvon de blinda
malbonorela renversiĝado, volus intence fari la erarojn, kiujn niaj
neinstruitaj antaŭuloj faris el blinda neceseco, — ni estus similaj je
tiu naivulo, kiu, havante du bonajn okulojn, intence falis super ŝtono
kaj vundis al si la kapon …. ĉar li vidis, ke antaŭ li multaj blinduloj
falis super tiu ĉi ŝtono, kaj li pensis, ke oni tiel necese devas fari!
Sekve se ni eĉ en nenia blinde kreita lingvo trovus la transportadon
de V akcento de unuatempa silabo sur silabon alian pro konstanteco
de 1’ akcento, tio ĉi neniel devus nin deteni de 1 enkonduki tiun ĉi
oportunaĵon en nia arta kaj konscie kreita lingvo, tiel same kiel la
malregula konjugado en ĉiuj lingvoj ne sole ne devigas, sed ankaŭ
tute ne pravigas nin enkonduki intence malregulan konjugadon en nia
lingvo. Sed por forigi ĉiujn dubojn de la personoj, kiuj, ne konfidante
al tio, kion la praktiko al ili montras, teorie timas, ke eble .. . eble
… oni ne scias … oni ne vidis ekzemplojn k.t.p. — ni fine montros
ankoraŭ, ke la transportado de V akcento de unu silabo sur alian ne
estas eĉ ia ennovaĵo de nia flanko, sed ĝi ekzistas jam en la lingvoj
naturaj, kvankam tiuj ĉi tute ne bezonis zorgi pri facileco. Apartajn
ekzemplojn vi trovos sur ĉiu paŝo en ĉiu lingvo; sed, por ne malproksime foriri de nia lando, ni bezonas nur kompari la lingvojn rusan
kaj polan, kaj ni vidos, ke tutetiosama, kion ni faris en nia lingvo,
estis jam antaŭe farita de la naturo mem en la natura lingvo pola.
De neniu kaj de nenio devigata, la lingvo pola akceptis konstantan
akcenton sur la antaŭlasta silabo, kvankam en aliaj slavaj lingvoj en
1 malofta uzado de V prepozicio v de“ antaŭ infinitivo — ĉu ne
tute ĝusta?!
120
,La Esperantisto* 1891. — N-ro 48
tiuj ĉi vortoj la akcento estas alia; kaj tion ĉi la lingvo pola faris
tute sen ia mallongigado de vortoj, sen ia forĵetado de silaboj k.t.p.,
sed ĝi simple senceremonie transportis la akcenton de unu silabo sur
alian; sen ia filozofado ĝi metis la akcenton de ĉiu vorto sur la silabon
antaŭlastan, tute ne demandante, ĉu tiu silabo estas tia aŭ alia kaj ĉu
ĝi havas la forton por porti sur sin la akcenton, kaj tute ne timante,
ke oni diros, ke ĝi estas kontraŭnatura. Kaj tion ĉi la lingvo faris ne
sole kun la fremdaj, arte enportitaj vortoj (kiel ekzemple „adwokat“,
„inzynier“, „telegraf“, „spirytus a , „manŭskript w , „papier“, „tytŭlu w ,
„artykŭlu“ k.t.p.), sed ankaŭ en ĉiuj senescepte vortoj pure slavaj
(ekzemple la rusaj „malenki w , „vojna a , „okno a , „ĉelovjek w , „ŭlica“ k. c.
k. c. k. c. en la tuta lingvo — estas en la lingvo pola „malenki“,
„wojna“, „okno a , „czlowiek“, „ulfca“ k. c. k. c. k. c.) — jam ne apartaj
disĵetitaj ekzemploj, sed miloj kaj dekoj da miloj— tuta lingvo! (Se
en la tuta lingvo vi en kelkaj tre malmultaj vortoj trovas deflankiĝon
de tiu ĉi regulo, vi facile rimarkos, ke tiun ĉi deflankiĝon faris ne la
popolo, sed la instruituloj, tute sen ia kaŭzo kaj bezono kaj kontraŭ
la spirito de la lingvo.)
Nun al la konkludo. Ke konstanta regulo por la akcento en lingvo
lernota estas mil fojojn pli bona ol akcento neregula — neniu dubos;
se ni povas ĝin fari, ni devas ĝin fari, se eĉ neniu el la blinde kreitaj
lingvoj ĝin farus. Se ni el tio ĉi vidas, ke lingvo natura, kiu ja tute
ne bezonis zorgi pri facileco, faris tion saman el simpla kaprico
kaj tute ne suferas de tio, — tiom pli ni jam ne povas dubi, ke en
lingvo arta, por kiu facileco estas tre grava, oni devis sen ia eĉ
minuta ŝanceliĝo akcepti la akcenton konstantan, eĉ se la demando
estus levita antaŭ la kreiĝo de la lingvo. Sed se nun, kiam la lingvo
estas jam kreita kaj uzata, ni volus fari en ĝi grandan rompadon por
… sen ia kaŭzo kaj celo … doni al ĝi maloportunaĵon anstataŭ
oportunaĵo — tio ĉi estus jam facilanimeco nepardonebla!
EI diversaj faritaj teoriaj proponoj ni analizis nur unu — la ŝajne
plej bonan, kaj ni montris, ke tio, kio en la teorio ŝajnas tre bona