Першая апамяталася Зося. Завязаўшы касынку, яна смела пайшла мужу насустрач.
— I чаго ты ходзіш услед, віжуеш? — нечакана для ўсіх сярдзіта напала.— Ты ж ведаеш: я цябе не люблю. Пашлюбаваная з табою, але ўсім сэрцам, усёй душой я во з ім, з Янкам... Ты прычапіўся, як воўчая калючка, i сабе, i нам паламаў жыццё.
Віця зусім збялеў, мацней абшчаперыў алешыну абедзвюма рукамі, каб, мусіць, не абсунуцца, штосьці няўцямнае замямліў.
— Калі хочаш, бі! Усё сцярплю! Нават паважаць пачну, што мужчына... Калі рымасць есць душу, калі не хочаш цярпець, што праўду кажу, другому цела, сэрца аддаю — выганяй! Янка возьме мяне i такую, i мы як людзі жыць будзем... A калі не хочаш праганяць альбо людзей саромеешся — дык не замінай, не мардуй, дай пажыць так, як я хачу...
— Жыві як хочаш,— глытаючы слёзы, вякнуў ён,— але будзь мая жонка...
— Цяля!— пагардліва сыкнула Зося, абмінуўшы яго, напрасткі падалася на сваё поле.
Янка з хвіліну пастаяў, з жаласцю пазіраючы на свайго такога нямоглага суперніка, але, калі хацеў моўчкі павярнуцца i пабрыць адгэтуль, той затрымаў.
— Янак,— слёзна папрасіў,— не чапай яе... Калі цябе не было дома, была як чалавек. А як ты вярнуўся, яна як адмянілася. Жаніся скарэй, бяры каго — i жыві. Не рэж мяне без нажа.
— Ты першы паласнуў мне па сэрцы нажом...— адказаў ён.
— Не ведаю, не ведаю...— загундосіў той.— Я яе люблю. Я жыць не магу без яе...
Янка нічога больш не сказаў, моўчкі пакрочыў на свой загон. За маладым хвойнікам — а тут быў канец усіхных загонаў — усюды высіліся «бароды» — не кранутыя сярпом каліў трыццаць жыта, зверху, каля каласоў, перавязаныя чырвонаю стужкаю. Апошнюю «бараду» пазаўчора завівалі (а гэта значыць спраўлялі першыя альбо малыя дажынкі) на Гарбацэвічавым загоне: амаль паўвёскі прыходзіла адрабляць яму за зімовыя i вясновыя пазыкі; якраз каля Гарбацэвічавай «барады», між сцяблін якой Вікця клала хлеб i соль, дзяўчаты, спяваючы, плялі вянок з каласоў i палявых кветак i пасля пачапілі яго на галаву «багіні». За яе сёлета абралі Вольгу Чорную — тая хораша вылюднела за апошні год. Жнеі на чале з «багіняю», несучы апошні дажынкавы сноп, у сярэдзіну якога паклалі зрэзаную «бараду», з песнямі ішлі да Гарбацэвіча, i той, з паклонам узяўшы сноп i з павагай аднёсшы яго ў клець, паклікаў у хату i частаваў усіх жней. Яны ж, Нямкевічы, «бараду» i сёлета пакінулі на полі, для птушак — якраз тыя, як кажуць старыя людзі, прынеслі чалавеку першае зерне...
Калі яны, бацька, Янка i Алесь, тады стаялі ў сваім двары i пазіралі на Гарбацэвічавых гасцей, Алесь, здаецца, любуючыся Волькай Чорнай, прачытаў ім верш Янкі Купалы:
— О то праўда! — хітаючы галавою, прамовіў тады бацька.
— Каб мне сказалі, каго ты хочаш уславіць, дык я найперш помнік жняі паставіў бы...— дадаў яшчэ Алесь.
...Цяпер, ідучы па калючым пацямнелым іржышчы, Янка ўспомніў усё тое ды мігам пастараўся адпіхнуць у думках, бо ў гэтыя хвіліны цешыла i мучыла душу іншае.
Па пагонцы вярталіся з вёскі парожнія калёсы. Вось на іхні загон звярнуў свайго гнядога бацька — па новыя мэндлікі, каб перавезці i скласці ix у гумно.
Бацька, седзячы на калёсах (ён прасунуў ногі між лястак драбіны, i яго падэшвы лапцей шоргалі па ржышчы), не то з цікавасцю, не то з насцярогаю пазіраў туды, на Гарбацэвічава поле, па якім паперадзе ішла Зося, а крыху воддаль за ёю плёўся зняможаны Віця, а пасля, здаецца, з той жа цікавасцю i насцярогаю зірнуў i на яго, здзіўляючыся, што i ён выйшаў з лесу. I ўжо, калі развярнуўся, запыніўся каля мэндліка, злез з калёс, не зусім строга, але дакорліва запытаў: