— Я не думаю, што маю права…
— Я даю вам гэтае права.
— Такое бывае ва ўсякіх сем'ях… Пан Эрнэст быў чалавек сур'ёзны, як яго бацька… Нават у тым узросце, калі яшчэ робяць звычайна глупствы, ён быў такі, як цяпер…
— А пан Раймон?
— Поўная процілегласць!
— Ну і?..
— Пра гэта ведаю толькі я і сам пан Эрнэст… Былі выяўлены парушэнні ў справаздачнасці… Сур'ёзныя парушэнні…
— І?..
— Пан Раймон знік… Інакш кажучы, замест таго каб аддаць яго ў рукі правасуддзя, пан Эрнэст папрасіў яго выехаць за мяжу…
— У Нарвегію?
— Не ведаю… Я пра яго больш нічога не чуў…
— Пан Эрнэст ажаніўся неўзабаве пасля таго?
— Але… Прайшло колькі месяцаў…
Уздоўж сцен цягнуліся паліцы з папкамі непрыемнага зялёнага колеру. Стары клерк еў без усялякага апетыту. Ён быў устрывожаны і злаваўся на сябе, што міжволі столькі ўжо расказаў.
— Калі гэта здарылася?
— Чакайце… Гэта было ў той год, калі пашыралі канал… Пятнаццаць гадоў таму… Не, крыху меней…
Ужо некалькі хвілін над галавою чуліся чыесьці крокі.
— Гэта ў сталовай? — спытаў Мэгрэ.
— Але…
Раптам крокі сталі больш частыя, пачуўся глухі ўдар, гук цела, якое падала на падлогу.
«Дзядзька Бернар» збялеў, як папера, у якую былі загорнуты яго бутэрброды.
XIII. Дом насупраць
Мэр быў мёртвы. Ён ляжаў на дыване. Яго цела здавалася велізарным: галава — каля ножак стала, ногі — каля акна. Крыві амаль не было. Куля прайшла паміж рэбраў акурат у сэрца.
За некалькі сантыметраў ад Гранмэзона ляжаў рэвальвер, які выпаў з яго рук.
Пані Гранмэзон не плакала. Яна стаяла, абапіраючыся на масіўны камін, і глядзела на нябожчыка, быццам не разумела яшчэ, што здарылася.
— Усё! — сказаў Мэгрэ, выпростваючыся.
Пакой был вялікі і сціпла абсталяваны. Праз цёмныя шторы на вокнах прабівалася шызаватае святло.
— Ён гаварыў з вамі?
Яна адмоўна пакруціла галавою. Пасля з цяжкасцю прашаптала:
— Калі мы вярнуліся, ён усё хадзіў узад і ўперад… Два-тры разы павярнуўся да мяне, і я падумала, што ён збіраецца нешта мне сказаць… А потым раптам стрэліў, але я нават не бачыла рэвальвера…
Яна гаварыла так, як гавораць вельмі ўсхваляваныя жанчыны, калі ім цяжка сачыць за ходам сваіх думак. Але вочы ў яе заставаліся сухія.
Было відаць, што яна ніколі не кахала Гранмэзона, ва ўсякім разе сапраўднага кахання паміж імі не было.
Яна была яго жонкаю і выконвала свой абавязак. Прывычка, сумеснае жыццё ў нейкай меры зблізілі іх.
Але нясцерпнага гора, якое звычайна ахапляе людзей у момант смерці па-сапраўднаму блізкага чалавека, яна перад целам мёртвага мужа не адчувала.
— Гэта ён? — ціха спыталася яна ў Мэгрэ.
— Ён, — пацвердзіў камісар.
Запала доўгае маўчанне. Мэгрэ назіраў за пані Гранмэзон. Тая глядзела ў акно. Вочы яе нібыта нешта шукалі на вуліцы. Твар у яе быў вельмі сумны.
— Дазвольце задаць вам некалькі пытанняў, пакуль ніхто яшчэ не прыйшоў.
Яна згадзілася.
— Вы ведалі Раймона да знаёмства з мужам?
— Я жыла ў доме насупраць.
Шэры дом, вельмі падобны на гэты. Над дзвярыма — пазалочаны герб натарыуса.
— Я кахала Раймона. І ён кахаў мяне. Эрнэст заляцаўся да мяне, але рабіў гэта зусім не так, як Раймон.
— Яны — вельмі розныя, праўда?
— Эрнэст ужо тады быў такі, якім вы яго ведалі. Халодны чалавек без узросту. А ў Раймона была благая рэпутацыя, бо жыццё, якое ён вёў, было для нашага маленькага гарадка дужа бязладнае. З гэтай прычыны, а таксама таму, што ён быў бедны, бацька не згаджаўся на мой шлюб з ім.
Дзіўныя былі гэтыя прызнанні, якія яна рабіла каля цела мёртвага мужа. Здавалася, яна падводзіла сумны рахунак свайго жыцця.
— Вы былі каханкай Раймона?
Яна апусціла павекі.
— І ён паехаў?
— Нікога не папярэдзіўшы. Ноччу. Мне сказаў пра гэта Эрнэст. Паехаў, узяўшы з сабою нейкую частку грошай з касы кампаніі.
— І Эрнэст ажаніўся з вамі? Ваш сын — не яго, праўда?
— Гэта сын Раймона. Уявіце сабе, калі ён паехаў і пакінуў мяне адну, я ўжо ведала, што стану маці. А Эрнэст прасіў маёй рукі. Вы толькі паглядзіце на гэтыя дамы, вуліцу, горад, дзе ўсе ведаюць адно аднаго.
— Вы сказалі яму праўду?
— Але. І ўсё ж такі ён ажаніўся са мною. Дзіця нарадзілася ў Італіі, дзе я правяла амаль год, каб пазбегнуць розных перасудаў. Я лічыла, што муж паводзіў сябе проста гераічна.
— А потым?
Яна адвярнулася, бо позірк яе ўпаў на мужава цела. Уздыхнуўшы, загаварыла зноў: