Выбрать главу

Дзядзькі мае вырашылі накасіць сена казлу і казе. Дзядзька Сцяпан памкнуўся быў дзяліцца малаком сваёй казы з дзядзькам Восіпам, але той задраў угору свой доўгі нос, паморшчыўся і малака не ўзяў. А вось пашукаць здаровае травы на зіму разам з суседам пагадзіўся. Я кажу: здаровае травы. Тут, ля двароў яе стала зусім мала. На паплавах не накосіш. Можна знайсці траву на ўзлесках, на шырокіх лясных палянах, між кустоўя. Але шукаць яе трэба з дазіметрам: шмат дзе яна брудная, хворая ад чарнобыльскай радыяцыі. Я пакуль што ўсяго не цямлю, але чуў як дзядзька Сцяпан даводзіў дзядзьку Восіпу: трынаццаць мікрарэнтген у гадзіну — можна касіць, вышэй — трава для коз ужо шкодная. Дазіметр дзядзька Восіп дастаў у аднаго настаўніка. Гэты настаўнік прыехаў з сям ей у нашае мястэчка з Магілёўскай вобласці. Дзядзька Восіп працаваў разам з ім у школе. Сёлета ён пайшоў на пенсію. Як і дзядзька Сцяпан, што працаваў бухгалтарам у лясніцтве.

Жонкі дзядзькоў а гэта мае цёткі, паўміралі, і баба Матруна на вуліцы шэпча ўслед дзядзькам: «А бабылёчкі ж вы мае...» — і вочы яе слязяцца.

Я люблю, шкадую дзядзькоў — бо яны мае дзядзькі і гэткія ж адзінокія, як і я. I, мусіць, яны мяне любяць і шкадуюць, бо я гэткі ж адзінокі, як і яны. У дзядзькі Сцяпана быў малодшы брат — мой тата, а ў дзядзькі Восіпа была малодшая сястра — мая мама.

Летась, калі я скончыў шэсць класаў і прыехаў з інтэрната да дзядзькоў Дуня Кучараўка пераняла мяне на вуліцы, схапіла за плечы, дыхнула смярдзюча, сказала: «А твае татка з мамкай былі ўжо немаладыя і яшчэ ж зрабілі цябе. Дай я цябе, бедненькі, пацалую...» Я штурхануў яе ад сябе кулакамі, яна раскінула рукі, быццам учапілася за паветра, пахіснулася назад і ледзь не ўпала пасярод вуліцы ў пясок. Мне імгненна стала шкада яе, і я памкнуўся быў да яе, каб як падтрымаць, але яна і сама ўжо стрымалася, шырока расставіла ногі, высмаркалася і далонню выцірала сіні нос. Я стаяў перад ёй і яшчэ болей шкадаваў яе — бо такога страшнага сіняга носа я не бачыў ні ў адной жанчыны. I я тады прашаптаў: «Бедная цётачка Дуня...» I пабег у сваю хату, упаў на падлогу ля лаўкі, абшчапіў галаву рукамі і ціха заплакаў, бо такі жаль агарнуў мяне, так мне стала шкада тату і маму, што я пытаўся ў іх: ну навошта, навошта нават гэтая Дуня так кажа пра вас, навошта я нарадзіўся ў вас?.. Каб я ў вас не нарадзіўся, то цяпер не гаравалі б недзе... а дзе — невядома... Можа, вы ці недзе бядуеце па мне... можа, плачаце... разам ці паасобку... плачаце — так шкадуеце мяне?.. не плачце... я жывы і здаровы ўжо мае рукі дужэюць і я нікому не дамся пакрыўдзіць мяне... вас абараню... толькі б ведаць, дзе вы... разам вы ці паасобку... Нічога, што вы пілі гарэлку, што вы былі п’яніцамі, што біліся між сабой, што вы білі мяне, што я ўцякаў з хаты, хаваўся ад вас... Ну, вы былі дурныя, бо вы пілі гарэлку... ну, гэта было даўно ўжо... калі мне было шэсць гадоў... ну, мяне ўзялі ад вас у інтэрнат... я ж не сам — мяне ўзялі... ну, не плачце недзе там... тата і мама?..

Потым я ўстаў з падлогі, выйшаў з хаты на двор. Дуня вісела на плоце, зачапілася падбародкам за жардзіну, глядзела ўніз, галава яе трэслася. Плача? Я падышоў да яе, ціхенька ўзяў у пальцы Дунін падбародак, адарваў яго ад плота. Дуня глянула на мяне мутнымі мокрымі вачыма, ціха сказала: «Даруй мне, Васілёк... я алкагалічка, таму я ўрэдная... калі ўзарваў Чарнобыль; я была там... з жаніхом сваім... ён быў на ліквідацыі, памёр... казалі: каб не захварэць, трэба піць... от я і прывыкла, нутро маё гарыць, так нечага хоча і хоча, нутро маё...» Раптам Дуня выпрасталася, у вачах яе нешта бліснула, і ўся яна ўздрыганулася і са злосцю сказала: «Га-а! Дык я захварэла з-за Чарнобыля. А твая матка — з-за чаго? З-за чаго? А я ведаю!.. Во толькі і ведаю, з-за чаго твае дзяды сашчапілі свае пальцы на глотцы адзін аднаму! На Кутнішчы! Пальцы на глотках!» I Дуня растапырыла пальцы абедзвюх рук і стала іх паволі і прутка сціскаць у паветры перад маім тварам, і я жахнуўся, адскочыў ад плота. Дзядзькоў дома не было. Дзік узвіўся ўгору ля свае будкі, ланцуг грымнуў у двары, трымаў сабаку на высокіх падскоках, і ён захлынаўся брэхам... I тут падышла да нас, падышла цяжка на сваім кійку баба Матруна, узялася рукой за плот, глянула на Дуню, ціха сказала: « Дунечка, дзевачка мая харошанькая, ідзі, ідзі патрошку дамоў, ідзі, любачка мая...» I Дуня апусціла рукі на спадніцу, абярнулася, пайшла вулкай, босая, раскудлачаная. «А ты, дзіцятка маё, хадзі да мяне, крупніку пасёрбай...» Я пайшоў за бабай Матрунай, хоць есці мне не хацелася. На Матруніным двары я сказаў: «Баба, а Кутнішча — што гэта?» Бразнула клямкай у дзвярах, сказала: «А, дзіцятка, так сабе... месца такое... у лесе ля рэчкі... так сабе... Ну хадзі ж, хадзі...» Вечарам я спытаў у дзядзькі Сцяпана: «Кутнішча... што гэта?» Дзядзька дастаў з калодзежа вады, выліў яе ў карыта, бразнуў вядром, сказаў: «Хутар у лесе, ля рэчкі... больш ніколі не пытайся пра Кутнішча!..» больш пра Кутнішча я ні ў кога не пытаўся. Але і не забываў — помніў словы Дуні Кучараўкі...