Дзядзька Сцяпан памаўчаў, потым ціха кажа:
— Во як бывае на свеце... Цётка Наста, ну і далей што было?
Яна зняла руку са спінкі ложка, склада далоні на каленях, пальцы
рук яе, бачу, уздрыгваюць, кажа:
— Што было далей... Сціхлі ў двары. Чую, нехта з дзяцей, з дзяўчынак, гаворыць: а вунь пад страхою кветкі, трава сушыцца...
А гэта ж я зеллейка сабе назбірала, у пучкі павязала, развесіла пад страхой... Тады бразнула клямка ў дзвярах, і ўваходзіць настаўнік у хату. Пытаецца, як я тут адна жыву. Расказваю яму, што жыла тут некалі з бацькамі, а ў вайну ўжо адна была, старыя мае паўміралі; пасля вайны, кажу яму, выйшла замуж за Данілу, сталі жыць у горадзе, ды во, кажу, сын падправіў гэтую старую хаціну, а ўнука кожнае лета прашу прывезці сюды на які тыдзень, зелля назбіраць... зелле памагае мне жыць... I сказала яму пра тых бамжоў, дык настаўнік выйшаў з хаты ў двор да дзяцей, нешта сказаў ім. А тыя ж дзеткі і бягуць у хату... Бабулька, бабулька — да мяне, завуць у двор. Выходжу ў двор, дзеткі абкружылі мяне... Бабулька, бабулька, раскажыце, як вы тут жылі ў вайну... А настаўнік гэтак ціхенька кажа ім: не трывожце бабулю... Дзеткі паслухаліся яго, аціхлі. А потым занеслі ў хату дзве буханкі хлеба, з кілаграм цукру... Во, кажуць, пакуль за вамі прыедуць. Не трэба, кажу, дзетачкі, не трэба... А яны — не, бабулька, вы нас пакрыўдзіце... I гэтак прыгожанька па-нашаму гавораць, як і сам настаўнік... Я падзякавала ім, а яны хутка і пайшлі... настаўнік уперадзе, дзеці гуртом за ім... Пайшлі ў лес... бокам да рэчкі, праз лес... як і тыя... як іх?.. бамжы... Харошыя дзеткі, харошы настаўнік. Дай ім Бог усім здароўечка.
Калі баба Наста гаварыла, я не-не ды і пазіраў на дзядзьку Восіпа. Мне чамусьці карцела гэта рабіць — пазіраць на яго. Ён сядзіць за сталом вельмі сумны і ўсё глядзіць нерухома ў адну нейкую кропку на стале. А перастала баба Наста гаварыць і зноў сплюшчыла вочы, ён раптам рашуча ўстаў з-за стала і пайшоў з хаты ў сенцы, а з сенцаў, чутно было, — на двор. I мне стала цяпер шкада яго так, як ніколі да гэтага. Чаму ён выйшаў з хаты? Што мучыць яго? А дзядзька Сцяпан?.. Ён стаў у гэтай хаце нейкі як згібелы, але ўсё ж загаворвае з бабай Настай, раскатурхвае яе, і я адчуваю, што ён яе яшчэ патрывожыць сваім нейкім страшным пытаннем. I чаму яны, абодва дзядзькі, перахрысціліся ля старой бярозы? I чаму — паасобку, а не разам, не побач?.. Я адчуваў, быў упэўнены: адбудзецца нешта, калі не цяпер, вечарам, дык раніцай. Але адбылося ноччу...
Баба Наста ўстае з ложка, падыходзіць да камінка, драцяным пруцікам варушыць чырвонае вутолле, падграбае яго ў куточак. Вуголле даўно ўжо не палае, але ад яго яшчэ відна ў хаце, хоць па кутках — цёмна.
— Ну, людцы, будзем класціся. Ідзі, Сцяпанка, заві Восіпа, — кажа баба Наста. Ды дзядзька Восіп сам прыйшоў у хату, прабубніў ад дзвярэй:
— На двары цёпла... Пераначую на двары.
— Яшчэ што, — кажа баба Наста. — Пад раніцу акалееш, Восіп. Во, я палезу на печ. Хлопец з кім — на ложку, а хто — на падлозе.
Яна сцягвае з чарэні доўгі жоўты кажух.
— Бяры, Восіп, кладзі кажух на падлогу. На печы яшчэ адзін такі...
Гэта ж бацька мой некалі пры Польшчы ажно ў Моталь хадзіў па кажухі... Бяры, Восіп. А то... на двары.
Дзядзька бярэ кажух, кладзе яго на падлогу ля ўслона. Кажух стары, але цэлы, ніводнай дзіркі.
А мяне здзівіла вось што: баба Наста неяк адчула, быццам угадала, што мне — лепей з дзядзькам Сцяпанам...
Дзядзька Сцяпан памог ёй ускараскацца на ўслончык і на печ. Я залез на ложак, да сцяны, дзядзька кладзецца побач, з краю — от мы ўсе і ўклаліся нанач. Вуголле на камінку амаль патухла, толькі ледзь іскрыцца. Гэтак жа ледзь іскрыцца і тая сіняя зорка за акном, далёка ў цёмным небе. Ды вось вуголле зусім патухла, у хаце чорна-чорна, і я заплюшчваю вочы, чую, як ціха стогне на печы баба Наста, і чую, як варочаецца з боку на бок на падлозе дзядзька Восіп. Мулка яму там. Дзядзька Сцяпан, здаецца, ужо спіць — дыхае роўна, глыбока. Кажу сабе: ну, спі ўжо, раненька ж падымацца, ужо ж, мусіць, за поўнач. Нават нацягваю коўдру на галаву — каб заснуць, але і праз коўдру чую, як кукарэкнуў, пакуль яшчэ нерашуча, на двары Пецька, за ім квохкнула курыца, мэкнула каза, гаўкнуў Дзік, толькі казёл маўчыць, і я падумаў пад коўдрай: мудрыя яны, гэтыя казлы, а наш — дык наймудрэйшы, ажно пеўня церпіць на спіне... А чаму ўсё-такі дзядзька Восіп уздрыгнуў плячыма, насцярожыўся, калі дзядзька Сцяпан успомніў прозвішча настаўніка? Кухараў? А той настаўнік нешта казаў вучням пра тую бярозу?.. I чаму, чаму дзядзькі перахрысціліся пад той старой бярозай, перахрысціліся паасобку?.. Нічога не ведаю і не разумею. Хоць і нарадзіўся я ноччу дваццаць шостага красавіка восемдзесят шостага года, а — нічога не разумею. Ну і ты, ну і ты, кажу я сабе, ды тут жа няма чаго і разумець, усё ясна, во давай разбярэмся. Дзядзька Восіп уздрыгнуў плячыма, насцярожыўся, бо пачуў імя таго настаўніка. А той настаўнік, Кухараў, напэўна, пры сустрэчы сказаў дзядзьку Восіпу, сказаў, можа, так: вы, Іосіф Канстанцінавіч, дзецям сваім, вучням, здрадзілі... А ці мае настаўнік Кухараў права так казаць? Напэўна, мае. Дзеці яго любяць — гэта відаць са слоў бабы Насты. А майго дзядзьку вучні не любілі — за яго вечную паныласць, за яго нейкую бурклівасць падкалодную на ўроку, за тое, як ён моршчыўся. А калі вучні не любяць настаўніка, то і ўрокі яго, прадмет яго не любяць. Вой-вой, як мне шкада вас, дзядзька Восіп!