Так шкада, што я гатоў вам далонню галаву пагладзіць, суцешыць вас. Спіце, дзядзька Восіп...
А хаджэнне дзядзькоў да бярозы? Думай, кажу сабе, думай... Гэта ж пэўна: во тут, у Кутнішчы, — казала ж Дуня, — пад той бярозай ускрай паляны, два маладыя мужчыны — бацькі маіх дзядзькоў, а гэта ж абодва мае дзяды, сашчапілі свае пальцы на глотках адзін у аднаго. А дзядзька Сцяпан аднойчы сказаў мне толькі во што: «Дзяды твае загінулі ў лесе. Загінулі ў сорак чацвёртым, на пачатку лета. Было ім па дваццаць сем гадоў. Тады мне і Восіпу было па пяць. Усё! Еш, і — спаць!» А цяпер сам дзядзька Сцяпан — спіць? Не, не спіць! Бо надта роўна дыхае. А я ж па начоўцы маёй у яго хаце ведаю: калі ён спіць, то крыху пасопвае. I ніхто тут гэтай ноччу не спіць. Дзядзька Восіп варочаецца з боку на бок у цемрыве на падлозе — там яму, хоць і на кажусе, мулка. Баба Наста паціху стогне на печы. А я во — думаю, і чую іх, і бачу, праз цёмнае акно, далёкую-далёкую сінюю зорку. I яшчэ — бачу Алесю ў інтэрнацкім калідоры, яна ідзе, стала там ля акна, глядзіць на ружовыя гронкі бэзу за акном, і каса ў яе на плечыку такая светлая, тугая, і вочы сінія-сінія, як гэтая зорка ў высокім небе...
Ніхто тут не спіць — бо гэтай ноччу тут нешта павінна здарыцца. I во яно — пачалося...
Печ ціха сказала:
— Сцяпан.
— Што?
— Хлопец спіць?
Дзядзька Сцяпан слухае маё дыханне, шэпча:
— Васілёк. — Глыбока і роўна дыхаю, маўчу. — Спіць.
I печ крыху гучней кажа:
— Восіп, спіш?Дзіўна: баба Наста на печы перастала стагнаць. Пачынае гаварыць шапотна, толькі перарывае сваю ціхую гаворку кароткім маўчаннем, мусіць, каб аддыхацца — яна ж старэнькая, ёй цяжка гаварыць. Мне б трэба добра захінуць сваю галаву коўдрай, каб не чуць іх, бо гэта ж непрыгожа — падслухоўваць, ды яшчэ калі ўсе яны думаюць, што я сплю. Але я не варушуся, я проста не буду ўслухоўвацца, а калі адчую, што мне трэба будзе заткнуць вушы, што ж, заткну вушы пальцамі або схаваю галаву пад коўдрай. Я так быў задумаўся пра сябе, што і не чуў, як пачала гаварыць баба Наста далей.
— Скора памру ўжо... Дык цяпер во скажу вам... што бачыла, што чула тады... вы ж іхнія сыны, вам жа трэба хоць што ведаць... Першым у той дзень прыйшоў на хутар твой, Сцяпан, бацька. Можа, і не прыйшоў, а прыпоўз... Якраз паспелі вішні... ля самых вокнаў... Голле шкрабецца ў шыбіны... Чую ў хаце: не, не голле, нехта як пальцамі шкрабае па шыбіне... Гляджу: растапыраныя пальцы аслабела шкрабуць... Падыходжу да акна: стаіць на каленях твой, Сцяпан, бацька... Павал. Я ж пры паляках хадзіла ў мястэчка гуляць... то і Паўла бачыла, і Кастуся... твайго, Восіп, бачыла. Ай, скажу ўжо... праводзілі яны мяне дадому на хутар... то адзін, то другі... і былі пабіліся з-за мяне... Потым, дзякуй Богу, пажаніліся...
Тут дзядзька Сцяпан уздыхнуў, глыбока ўздыхнуў і ціха, каб не разбудзіць мяне, кажа:
— А каго вы, цётка Наста, з іх больш любілі?
Тут я хачу схаваць свае вушы пад коўдрай, ды баюся паварушыцца, ціха ляжу.
— Ай, Сцяпан, і прыйшло табе гэткае ў галаву... Восіп вунь маўчыць... Ай, скажу ўжо... Кастуся — больш... Дужа культурны быў... Ён жа вучыўся ў польскай школе... Не хапаў мяне рукамі, як Павал... Ай, што пра тое ўспамінаць... Ну, дык во — акно : адчыняю... Павал, кажу, ты? Шэпча: я, Наста... I не ўстае з каленяў, трымаецца адной рукой за сцяну... Другая рука ў яго вісіць... Без шапкі... Валасы ўскудлачаныя... I на ім кіцель — нямецкі... Ну, партызаны ж часта ў нямецкае былі адзетыя... I той кіцель на плячы ў крыві...