— Хай тобі, хлопчэ, Бог помогав.
Мішка адзін стаіць на вуліцы — яго матка, мая баба Малання, ужо выйшла з хаты, чакае старцаў. Бяжыць сцежкай ад лазні белая сукеначка — Соня даганяе старцаў, дае хлопчыку лустачку хлеба, жанчына цалуе яе ў лоб, Соня выцірае далонькай слязу на шчацэ.
А Жэнька дзе? У іх з хаты няма чаго вынесці. Але выбягае на вуліцу Жэнька, ажно падскоквае, падбег да старцаў і дае хлопчыку гліняны свісток, той яму ціха ўсміхаецца.
Пакуль старцы дайшлі да дзедавай хаты, зусім сцямнела. Дзед і цётка Маня выйшлі на вуліцу і завуць старцаў у двор — вароты шырока расчыненыя. Старцы заходзяць у двор, знімаюць са спінаў торбы, ставяць іх пад сцяну. Дзед толькі адно спытаў:
— А адкуль з Украіны?
— 3 Каніва, дідусю, — адказала жанчына.
Цётка Маня вынесла з хаты гарачай вады, мыла, ручнік, старцы памыліся. Цётка Зіна паставіла ў двары лаўку, на яе — цёплую вячэру. Начавалі старцы ў пуні на свежым сене. Баба ў хаце казала мне:
— Помні, унучак: чалавека гарушчага трэба жалець, прывячаць. Бо і мы ж гарушчыя ўсе... (Тут мне ўспомніўся чалавек, пра якога я пісаў у пачатку, — як ён халоднай асенняй ноччу стукаўся ў хаты, а яго ніхто не пусціў, і ён начаваў на могілках.)
Мы любілі збірацца на выгане за дзедавай аборай. Тут было ўсё, што трэба ўлетку малым: сухі выган, з аднаго боку — алешнік і ў ім — ручай, той самы, што цячэ і за Барысавай хатай, з другога — таксама ручай, а за ім багаты гарод бабы Маланні: на крайніх, ля ручая, градах рос гарох, боб гуркі, сланечнік, і расціла Малання ўсё гэта для нас — сядзіць сабе на лаўцы ў вішанніку і чакае каб мы палезлі праз плот у яе грады, мы лезем, паўзём у глыбокіх барознах і рвём, пхаем за пазуху хто што хоча, тады Малання кашляе, мы аціхаем, хаваем галовы ў барозны, яна яшчэ кашляе: «А кхе-э!» і стукае кійком па лаўцы, мы выскокваем з барознаў і бяжым з гарода. «А каб на вас пранцы!» — крычыць Малання і рагоча нам услед. Так яна гуляла з намі. А свайму Мішку казала «Ты ж глядзі, не глумі сам боб, хлопцам пакінь», — дык Мішка разам з намі лазіў у свой гарод, уцякаў з намі і за аборай радасна выціраў рукавом соплі пад носам.
За алешнікам — калгасны, стары, яшчэ былы панскі, сад, — яблыні, грушы. А цераз выган мы беглі туды, дзе два ручаі зліваюцца ў адзін ці ўжо ў рачулку — за пустой хатай Ладымірыхі. Там сядалі на беразе, апускалі, калі было спякотна, ногі ў ваду, глядзелі, як скачуць з берага на раскі жабы, стракочуць нізка над чаротам празрыстымі крылцамі стракозы, ныраюць вялізныя чорныя жукі, калышуцца па плыні жоўтыя гарлачыкі...
Было нейкае свята, усе мы былі апранутыя ў чыстыя кашулі. Дзень браўся на вечар. Мы гулялі ў жмуркі ў алешніку і ў мячыка ля аборы. Абора — доўгая і шырокая будыніна, сцены яе складзены з тоўстага сасновага бярвення, у ёй быў ток, еўня, стаялі калёсы і санкі, ля варотаў пахла жытам і гнілой саломай. I зелянела, цвіла ля самае аборы густая старая ліпа. Мы ў той дзень прыдумалі новую гульню, толькі Соні сказалі, каб яна пайшла за вугал аборы. Соня паднялася з травы, пайшла. А мы залезлі на ліпу — Жэнька, Сашка, Мішка, я. Стаім на тоўстым суку, адной рукой трымаемся за сук над галавой, другой — дастаём са штаноў свае піські і пісяем — хто вышэй і далей. Соня выглянула з-за вугла аборы і тут жа схавала галаву за вугал. Вышэй і далей было зроблена каратышкам Жэнькам. Злазім з ліпы, стаім і рашаем: што ж такое добрае прыдумаць для Жэнькі? I прыдумалі: хай Соня пагладзіць Жэньку па галаве. Пазвалі Соню, яна насцярожана выйшла з-за вугла аборы, падышла да нас.
— Соня, — кажа Сашка, — пагладзь Жэньку па галаве.
Соня смяецца, і яе бледныя шчочкі ледзь-ледзь чырванеюць.
— Ой, што вы, хлопчыкі, я ж яшчэ не ўмею гладзіць па галаве.
Мы ўжо ўсе просім:
— Пагладзь, Соня, Жэньку па галаве.
Соня не хоча і перастае смяяцца, вось-вось заплача. Тады Сашка бярэ Соню за руку і цягне да Жэнькі, той стаіць як слуп, ажно вочы заплюшчыў. Сашка паднімае Соніну руку і гладзіць яе далонькай Жэньку па галаве, у таго дрыжаць вейкі. Соня заплакала. Нешта ўва мне ў грудзях здрыганулася, ледзь сам не заплакаў, але я адвярнуўся, заплюшчыў вочы...
На гэтым Соніны пакуты на выгане за аборай не кончыліся.
I зноў быў надвячорак. Мы, стомленыя шчаўем, сядзелі за аборай на траве, маўчалі і глядзеі на коней, іх прыгнаў сюды з канюшні конюх і лёг пад ліпай. Былі з намі Галя, Любка — і трохгадовая дачка цёткі Веры і дзядзькі Ігната, мне сяструха. Быў і Зяма, сын каваля Шлёмкі і цёці Сары, яны жылі ў мураванцы ля школы, вярнуліся сюды пасля вайны. Шлёмка рабіў у кузні на ўсю Вікоўку сярпы, капаніцы, сякеры, падкоўваў калгасных коней. Кузня стаяла ля мосціка, ля ручая, адтуль цэлы дзень па вёсцы звінела жалеза аб жалеза. Цёця Сара на школьных перапынках клікала да свайго ганка дзяцей і наставала іх аладкамі. Зяма перайшоў у чацвёрты клас, на нешта хварэў і летам больш сядзеў у мяккім крэсле пад акном і трымаў на каленях кнігу, зрэдку прыходзіў на выган і глядзеў, як мы гуляем, потым праз сад ціха ішоў дахаты. У той надвячорак Зяма прынёс Галі і Любцы па цукерцы, і тыя пабеглі на вуліцу пахваліцца цукеркамі.