Ягоны ўцёк ажыўлена абмяркоўвалі палонныя, стоячы ў страі за атрыманнем ежы i лежачы на нарах ды апаражняючы ад кандзёру кацялкі з бляшанкамі.
— Цяпер камендант спагоніць злосць на сваім намесніку,—пацяшаўся Леанід. — Дзе быў Штунц i куды ён глядзеў?
— Немцы знойдуць уцекача і ўчыняць расправу, — умяшаўся нехта з верхатуры. — Раз жонка прыносіла Гладышу перадачы, значыць, яны ведаюць ягоны хатні адрас.
— А калі ўцякач падасца ў лес, а не дахаты? —з іроніяй запытаўся Хяндога.
— Тады возьмуць за жабры жонку, — адказаў зверху той самы голас.— Яна нідзе не дзенецца. Калі не прызнаецца, павесяць яе разам з дзецьмі.
— Чалавеку свяціла шчасце, а ён адмовіўся ад яго, — прамармытаў Вырвін, папоўніцы жуючы хлеб. — Сядзеў бы тут, як у бога за пазухай, ды спакойна еў жончыны перадачы.
«Двухногае быдла і мысліць па-свінску», —падумаў абураны Міхась і з’едліва зазначыў:
— Калі так, дык ён яшчэ не ўсё страціў. Яго завязуць у Нямеччыну. Там паспытае смачнейшага хлеба.
— А чаму гэта камендант паставіў пілаваць дровы аднаго, а не двух палонных? — здзівіўся Казнадзей.—-Аднаму ж пілу цягаць нязручна. А двум і ўцякаць зручней.
— Мусіць, Брэс быў упэўнены, што Гладыш не ўцячэ. А на іншых не спадзяецца, — памяркоўна разважыў Хяндога. —Шла ў ix там усё адно як лучковая. Замест дзвюх ручак у ёй сагнута дуга. Такой пілою на сталюзе можна пілаваць дошкі аднаму.
«Напрактыкаваў жа вока чалавек!—у думках Міхась пазайздросціў суседу. — Тут побач іншы раз не заўважыш чаго-небудзь, а ён здалёк выгледзеў, якая ля сталюгі піла».
У гэты дзень, перанёсшы два стрэсы, Сіліч не разумеў, што з ім адбываецца ў лагеры. Адразу, як толькі сарваўся задуманы ўцёк, хлопец адчуў сябе надламаным. А пасля недарэчнага выпадку з грыбамі яшчэ дабавілася фізічнае спусташэнне. Лежачы на нарах, ён апаражніў ад кандзёру дзюралевае вядзерца і расчаравана паглядаў на пайку хлеба. Было такое адчуванне, як быццам у яго выгарала нутро і ўсярэдзіне ўсё смыліць. Адна порцыя рэдкай баланды не запоўніла бяздоннай пустаты i не патушыла пякучага смылення. У хлопца ўзнікла ненасытнае жаданне да вадкай стравы. Яму здавалася, што толькі яна, а не мізэрная пайка чэрствага хлеба, пазбавіць яго ад незразумелага падманлівага адчування. Пасля доўгага вагання ён упершыню рашыў выменяць за хлеб порцыю баланды, хаця раней за падобны абмен у думках асуджаў іншых.
Звычайна самі наглядчыкі расходжвалі па былых класах і прапаноўвалі за хлеб прафільтраваны кандзёр. Але сягоння яны чамусьці не прыходзілі. Спачатку Сіліча гэта нават суцяшала, як адзнака таго, што яму суджана абысціся без злашчаснага абмену. Але хутка такое суцяшэнне развеялася, як ранішні туман. Хлопца пачала мучыць пякотка, якая зноў выклікала ранейшае неадольнае жаданне. Міхась ужо гатоў быў сам пайсці ў наглядчыцкую штубу са сваёй пайкаю. Стрымлівала толькі гордасць. Маўляў, як гэта самому ісці з паклонам да жывадзёраў? Але ж мяняць хлеб на баланду ў наглядчыцкую штубу ходзяць многія. А чым ён адрозніваецца ад ix? Ненасытная прага пераадолела цвярозае разважанне. Дый усё-такі ж ён пойдзе не з паклонам, а з хлебам. Што ні кажы, а хлеб ёсць хлеб. Хоць ён i эрзац, але ўсё роўна не раўня кандзёру, тым болей прафільтраванаму.
З пайкаю i з вядзерцам у руках Сіліч нязграбна ссунуўся з нараў, выпрастаўся на ўвесь рост і рашуча пайшоў да былой настаўніцкай. Без стуку адчыніў дзверы, уладна ўвайшоў у пакой і з парога гучна запытаўся:
— Каму хлеб за кандзёр?
Адчувалася, што ягоны прыход выклікаў у штубе разгубленае здзіўленне. У адзін момант замест адказу з усіх тапчаноў яго працялі навылёт сярдзітыя калючыя позіркі.
— Хопіць, што аднаму абмянялі, дык і другі прыйшоў! — пасля кароткай паўзы злосна прамовіў Задзіра. — Разумнікі знайшліся!
— Вон адсюль! — усхопліваючыся з тапчана, крыкнуў Паўло, на паружавелых шчоках якога выступілі белыя плямы. Бачачы, што Міхась не выходзіць, ён ступіў да яго два крокі і з абурэннем гнеўна загадаў: — I каб тваёй нагі тут болей не было!
Разгублены, Міхась змоўчаў і выйшаў са штубы. «Чаго яны ўз’еліся? —не цяміў хлопец.—Што Паўло раскіпеўся, дык зразумела. Не можа дараваць таго, што я не змяняў вядзерца Багдана Платонавіча на ягоны кацялок. А Задзіра? Няўжо Гладышаў уцёк іх вывеў з сябе, што яны гэтак ашчэрыліся?»
Праўда, Сіліч не надаў сур’ёзнага значэння гэтаму выпадку. Маўляў, сабакі пабрэшуць дый сціхнуць.
Але назаўтра перад выхадам на працу многае не толькі праяснілася, але нават ледзь не скончылася для хлопца бядою. На ранішнім пастраенні камендант прайшоўся ўсцяж павернутай тварамі да яго калоны, пранізлівым позіркам адшукаў у ёй Міхася з Валькам і кіўком рукі паказаў, каб яны выйшлі са строю і сталі побач адзін з адным.