— Нічога, Мацвеевіч, кій на кій шкодзіць. Абед на абед — ніколі. — супакоіў госця Мамута.
— О, якая бульба смачная! Такую смакату еў толькі ў дзяцінстве, — расхвальваў Андрэй густы, разварысты суп.— Ужажела бульба ў печы. Смаката!
— Дзякуй. Але вы мяне крыўдзіце. Чаму кажаце — пажалела? Вы ж прасілі палову талеркі, — няўцямна пазірала на госця Юзя.
Мужчыны раптам зарагаталі. Асабліва смяяўся Мамута. Ён быў у добрым гуморы: радаваўся, што ўдалося зрабіць неадкладную справу — уцяпліць на зіму пчол. Радаваўся, што завітаў у госці любімы вучань, які не збаяўся кінуць сталіцу і прыехаў у зону. І што ён, Мамута, зрабіў правільна — нікуды не паехаў з Хатынічаў. Але сказаў ён пра іншае. сказаў тое. што чакала ад яго жонка.
— Ужалела — ета значыць, па-нашаму, уварылася. Ці разварылася. Упарылася. Малайчына, Андрэй Мацвеевіч. Не забыў у горадзе наша. Роднае.А то некаторыя з'ездзяць у Магілёў. З'ядуць там пару батонаў. І ўжо ўсё па-рюску.
— Прызнаюся вам, Пётр Еўдакімавіч. Апошнім часам нанава вучыў беларускую мову. Пачалі “Тутэйшыя” гуртавацца ў Мінску. Потым нефармалы розныя. Дыскутаваць з імі можна было толькі па-беларуску.
— Дык цяпер жа і Вярхоўны Савет засядае па-беларуску, — уткнула свае тры грошы Юзя.— Дэпутаты стараюцца адзін перад адным. Навыперадкі. Прыемна слухаць, калі ведае чалавек мову. А некаторыя блытаюць гарох з капустай. Ну, але хай вучацца У большасці ж — маладыя людзі там сядзяць.
— Усё залежыць ад кіраўніцтва. Як гаворыць кіраўнік, так будуць гаварыць і падначаленыя, — разважліва пачаў Мамута.— Я ў школе педсаветы вёў па-беларуску. Хоць не філолаг, а гісторык. Дык і настааўнікі гаварылі на роднпй мове. Цяпер я радуюся, што мы ўспомнілі сваё. Роднае. Станем нарэшце нармальнай цывілізаванай краінай. Калі Масква не будзе дужа прыціскаць.
— Цяпер не будзе. Раней партыя дыктавала. Маўляў, рабочая мова партыі — руская. Усе нарады. Партактывы, з'езды — па руску. Для адчэпу дадуць слова пісьменніку ці студэнтцы. І ўсё. І народ адвучылі ад роднай мовы.
Сахуту хацелася расказаць, што ў апошнія гады ён адкрыў для сябе Уладзіміра Караткевіча, а сёлетні беларускі каляндар прымусіў ацаніць па-новаму, не па-шкалярску, геніяльнага Максіма Багдановіча. Але часу бракавала: трэ было ехаць да сястры, і не столькі з ёй рупіла пабачыцца — карцела пагаварыць з Бравусавым, можа, той ведае што пра свата Сырадоева, мо суд ужо адбыўся.
Андрэй шчыра дзякаваў гаспадарам за цеплыню і гасціннасць. А гаспадары дзякавалі яму.
— Ой, дзякуй, Андрэй Мацвеевіч, што зазірнуў да нас. А то я ўжо збіраўся пайсці ў лясніцтва. А як ты ехаў? Цераз Бялынкавічы? — пацікавіўся Мамута.
— Не. Па новым мосце. Цераз Саковічы. Такі велізарны мост збудавалі. А ездзіць няма каму. Зона...
— Вайскоўцы будавалі. Кажуць, еты мост мае стратэгічнае значэнне, — выказаў дасведчанасць Мамута.
Андрэй пачаў развітвацца. Юзя запрашала яшчэ чаго з’есці, выпіць на дарожку.
— Не, усё. Дзякуй вялікі. За рулём нельга.
— Ну, ніхто ў вас руль не адбярэ. Маглі б аглаблёвую чарачку кульнуць, — выказвала сваю гасціннасць Юзя.
Калі выйшлі на вуліцу, Андрэй спытаўся ў Мамуты, ці праедзе паўз агароды, дзе некалі была загуменная дарожка.
— Ёсць дарога. Была саўсім зарасла. Ды Бравусаў пратарыў. На кані ездзіць да мяне. І я калі праеду.
Старэнькі “ИЖ” з люлькаю затарахцеў маторам і павольна пакаціў па пясчанай дарозе. Цяпер па ёй рэдка хто ездзіў. Міжволі прыгадалася вясна 1961-га. Ён, Андрэй Сахута, другі сакратар райкама камсамола, прыехаў у Хатынічы упаўнаважаным на вясеннюю сяўбу. На старым “газоне” каціў па гэтай дарозе разам са старшынёй калгаса Макарам Казакевічам. Узгадалася, як ледзь не забуксаваў у Бярозавым балоце. У той дзень хатыньчане пачалі сеяць авёс. Косцік Варонін на старым гусенічным трактары выехаў у поле. Быў у полі і галоўны аграном калгаса Мікола Шандабыла.
Андрэй здзівіўся, што памятае ўсё да драбніц, нібы тое было зусім нядаўна. Макар Казакевіч стаяў на адной назе, як бусел, побач высіўся раздабрэлы Мікола і малады ўпаўнаважаны Сахута. Па курганістым полі, быццам шэра-блакітны жук, поўз трактар. Калі ён наблізіўся, Казакевіч памахаў трактарысту, каб ён падышоў. Косцік Варонін, сын былога паліцэйскага, не глушачы матора, подбегам прымчаў да іх. Высокі, танклявы, з перапэцканымі далонямі, далажыў, што ўсё ідзе добра. У той год ён збіраўся ісці ў войска.