— Православный капітан царской арміі...
— А мая фамілія вам ізьвестна — Мураўёў!
І як сябры, паціснулі рукі.
Разгаварыліся.
— Я хачу вас узяць к сабе і даручыць вам злавіць Каліноўскага. Вы ня зьменіце рускаму цару, як офіцэры іншых нацый...
І „рускі капітан“, па жаданьню гэнэрала, павінен зьявіццз заўтра ў яго габінэт.
Пачуцьці Мураўёва так расплыліся, седзячы за куфлямі мёду ў асобным пакоі, што „рускі капітан“ даведаўся пра ўсе пляны барацьбы з Каліноўскім.
Гэта зусім падбадзёрыла хлапцоў. Кожны крок працы Каліноўскага для хлапцоў такі дарагі, нібы і яны ў яго радох ідуць на абарону працоўных.
Прамінулі яшчэ адну ноч.
Раніца.
У ГАБІНЕЦЕ МУРАЎЁВА
За пісьмовым сталом, укінуўшыся ў паперы, сядзіць гэнэрал.
— Гэта справа аб здрадзе польскага афіцэра? — груба запытаў Мураўёў у паручыка.
— Так точна!
— Павесіць!
Стук у дзьверы.
Паручык вышаў.
Вярнуўшыся даклаў.
— Капітан... ваша проісходзіцельство!..
— Прасі!
Тут сваю ўвагу хлопцы моцна закілзалі...
Седзячы за сталом, Мураўёў паказваў „капітану" справу аб здрадзе польскага офіцэра.
„Капітан" куды больш, як Мураўёў, ведае ў чым справа. Офіцэр гэты „здраднік", па-першае, не паляк, а беларус-каталік і ўцёк з аружжам да чырвоных, з якімі ён даўно меў сувязь, бо ён і быў чырвоны...
— Но вам, сыну праваслаўнага народу, толькі вам, бо вы ніколі ня зьменіце цару і ацечаству, даю гэгу пасаду.
І „капітан" атрымлівае даручэньне.
Даецца яму войска, сродкі, абы толькі злавіць Каліноўскага.
— Вы тут пасядзіце, а я пайду ў канцэлярыю і сам уласнаю рукою напішу вам загад...
Каліноўскі — „праваслаўны рускі капітан" — выняў з стала Мураўёва ключы ад незгараемай шафы, адчыніў, грошы ў кішэню і на разьвітаньне аставіў запіску:
„Ня кожнаму рускаму офіцэру можна верыць, а за грошы — беларуская пядзяка!
К. Каліноўскі".
І спрытна пераадзеўшысях ў форму радавога салдата разношчыка пакетаў... зьнік!
Выслана была пагоня, але лаві ў полі вецер...
Хлопцы, як толькі ўбачылі вынік іх сустрэчы, радасна, як і сам Каліноўскі, запаліўшы зорку панесьліся...
Яны, нібы як і Каліноўскі, рвануліся ўцякаць...
ВЫЙШЛІ З ЛЯСОЎ
Падмацаваўшыся сродкамі, Каліноўскі павесялеў. Цяпер усё-ткі лягчэй змагацца...
Агледзіўшы свае сілы, Каліноўскі ноччу выйшаў з лесу у вёску. 3 сялянамі ён ужо перагаварыў.
У аднэй новай вясковай хаце жылі офіцэры, а гаспадары выйшлі ноччу з хаты, атрымаўшы ад Каліноўскага на новую.
А ён, доўга не чакаўшы... падпаліў...
Офіцэрства кінулася ўцякаць, але агонь аружжа прымусіў астацца ў хаце.
Язэпа закідала праца. Ён проста не пасьпяваў хватаць абразкі паўстаньня. Ён ужо і ня думаў ахапіць паўстаньне — яно ўзьнялося і ў Літве і ў Польшчы.
Ён схватваў абразкі ў Беларусі.
3 сякерамі, з лапатамі павыходзілі з хат сяляне, дзеці.
А паўстанцы паляць панскія маёнткі.
Паўстала беларуская вёска!
— Хадзем усе шчыльнымі радамі! Мы прымусім сонца кiнуць косы свабоды ў нашу глухую хату! — крычалі сяляне.
А дым і той здаваўся хлапцом, што адціскае навалу царскага войска.
Бяз літасьці забівалі сялян...
Запылалі вёскі...
Загуляў мураўёўскі гальштук...
Язэп стаў лаяць сябе.
— Гэта-ж такі багаты, больш як багаты момант я прамінуў! А як — і сам ня ведаю.
Царскае войска гнаў з беларускіх вёсак і Францішак Багушэвіч. У якім ён быў атрадзе, асталося невядомым, але схапіў той малюнак, калі раненага Багушэвіча селянін-беларус уцягнуў у сваю хату і гэтым яго адратаваў...
Адразу прыметна было, як хлопцы зморшчьіліся, нібы нешта згубілі... але навіна, што Каліноўскі ўцёк у Менск, ажывіла хлапцоў. Зноў запылала зорка, і „Паўлюяздан“ па сьлядох Каліноўскага...
РАСПАД ОРГАНІЗАЦЫІ
Прайшоў тыдзень...
Язэп сваім лоўкім апаратам знайшоў Каліноўскага.
Консьпірацыйная кватэра...
Тут і друкарня, тут і яго комітэт...
Каліноўскі зноў організуе атрады. Зноў друкуе адозвы... Каліноўскі падпісываецца: „Яська, гаспадар з-пад Вільні“. Але... разьнюхалі... Якраз у часе працы ўварвалася поліцыя.
Сэрца нашых пілётаў перастала біцца; Паўлюк, які рашыў даць сабе прозьвішча, ажно ўздыхнуў...
Спрытнасьць, падпольная практыка Каліноўскага тут, з рук золатапагоньнікаў, дапамагла ўцячы!
Але яго таварышоў захапілі.
Пыткі, зьвярыныя зьдзекі, якія ўчынялі царскія паслугачы над стойкімі паўстанцамі, не атрымалі вынікаў.
Другія — шляхта, трусы, прызналіся ў тым, што яны належаць да організацыі Каліноўскага.
А хітрая натура гэнэрала Лосева выпытвала ад забітага шляхціца, куды ўцёк Каліноўскі...