І дзе цяпер французы? Ці вайну пачалі?
Хто іх вядзе? Куды ідуць? Якой дарогай?
Пяхоты колькі? Конніцы? Гармат ці многа?
Кажыце зараз, што адкуль вядомым стала?"
А грамада глядзела вокал і маўчала.
"Я раджу пачакаць прыезду бернардына,-
Сказаў Прусак,- бо гэта ад яго навіна.
Тым часам трэба слаць шпіёнаў на граніцу
І ўзбройваць тых цішком, якія могуць біцца,
А покуль што з намерамі не адкрывацца
І да паўстання ўсёй акругай рыхтавацца".
"Чакаць? брахаць? цягнуць?- другі Мацей падняўся
Які Крапіцелем праз доўбню зваўся,
Празваную Крапілам - меў яе з сабою,
I, рукі скрыжаваўшы па-над булавою
І, ўспёршы бараду, крычаў:-Чакаць! Спрачацца!
I доўга думаць! Гэм, трэм, брэм, пасля змывацца!
Я ў Прусіі не быў, і розум крулявецкі -
Для прусакоў, а ў мяне ёсць свой, шляхецкі.
Хто хоча ў бой, павінен за крапіла брацца,
А хто ўмірае, тому трэба спавядацца!
Я жыць хачу і біць! Нашто нам бернардыны
Ці Робакі? якой патрэбны нам прычыны?
Мы самі - рабакі і маскалёў падточым!
Чакаць! Цягнуць! Дзяды вы, я скажу у вочы!
І недарэкі! Хай сабака ходзіць нюхаць,
Ксёндз пабірацца, а мне трэ' крапілам рухаць!
Крапіць! крапіць! і ўсё тут". даўбню пагладзіў.
За ім: "Крапіць! крапіць!"- пранеслася ў нарадзе.
Тут Бартак, што ад тонкай шаблі Брытвай званы,
Мацей з мянушкай Конаўка, бо пастаянна
Насіў з шырокай руляй стрэльбу і з якое
Мог тузін куль, як з конаўкі, лінуць ракою,
Крычалі гучна разам: "Хай жыве Крапіла!"
Прусак зноў слова браць хацеў, ды заглушыла
Яго шмат крыкаў: "Вон з ім трусам-прусачынам
Хто трус, таму не быць байцом, а бернардынам!"
Тут галаву падняў стары Мацей з задумы,
І зараз жа заціхлі крыкі ўсе і шумы.
"Насмешкі з Робака,- сказаў ён,- без карысці,
Бо ён чарвяк, які арэхі можа грызці.
Я бачьгў раз яго, ледзь толькі кінуў вокам,
Пазнаў, што ён за птушка; ён крутнуўся бокам
І рушыў, не хацеў, відаць, мне спавядацца.
А што мне? Што мне ў справы не свае мяшацца?
Сюды не прыйдзе, не чакайце бернардына.
Калі ж вось гэта ад яго прыйшла навіна,
Дык што ў яго за мэта? Бес ён, не ксянжына!
Як апроч гэтага не знаеце нічога,
Тады чаго вам трэба? Скуль уся трывога?"
"Вайна! " крычалі. "З кім?"- спытаў. "З Масквой! Масквою!
Крычалі ўсе.- Гайда на маскалёў! Гэй, к бою!"
Прусак перакрычаць усіх яшчэ стараўся
І голас узвышаў, які пісклівым стаўся,
Прасіў паклонам слова і махаў рукамі.
"I я,- крычаў, б'ючыся ў грудзі кулакамі,-
Хачу змагацца! Раз дык жэрдкай ад віціны
Аж чатыром прусакам справіў я хрысціны
За тое, што ўтапіць мяне хацелі ў Прэглі!"
"Ты, Бартак, зух! Крапіць, крапіць, каб зразу леглі!" -
Крычаў Хрысціцель. "Бог мой! Трэба ж, хіба, ведаць,
З кім мы ваюем,- рваўся Бартак,- трэ' ж разведаць,
Адкуль і як пачаць. Падумайце ж вы самі,
Адразу так народ не вырушыць за намі!
Браты! Паны! Уважце! Як жа лезці ў схватку,
Калі няма ў нас ладу ні парадку!
Вы хочаце вайны? Перш сарганізавацца,
Намеціць планы трэба - сканфедэравацца.
У Польшчы так было: вось бачым райтараду
Нямецкую, склікаем тайную нараду,
Прыводзім шляхту і вясковы люд да ладу
І так чакаем ад Дамброўскага наказу.
Пасля - гайда на коней і ў бой скачам зразу".
"Прашу даць слова!" - камісар ускрыкнуў клецкі,
Прыстойны, малады, у вопратцы нямецкай.
Ён зваўся Бухман, але быў палякам зроду,
Хоць невядома, ці быў шляхціцам; нагоды
Ніхто не меў навесці спраўкі пра Бухмана.
Даволі, што ў вялікага служыў ён пана,
Быў добрым патрыётам, многа меў навукі
І з кніг чужых знаў гаспадарнічання штукі,
Адміністрацыю двароў вёў вельмі ўмела
І аб палітыцы судзіў заўсёды смела,
Пісаў прыгожа, вельмі гладка выслаўляўся;
Дык змоўклі ўсе, як толькі адазваўся.
"Прашу даць слова!- паўтарыў. Пасля з паклонам
Адкашляўся і так прамовіў зычным тонам: -
Мае прадмоўцы ў выступленнях красамоўных
Ужо да пунктаў дакрануліся галоўных,
Дыскусію на значную ступень узнялі,
Дык думкі трапныя, што вельмі ўсіх занялі,
Мне застаецца толькі ўзгодніць і адгладзіць,
Каб больш змястоўна нам дыскутаваць і радзіць
Дыскусія дзве часткі ў нас сягоння мела,
І я трымацца буду гэтага раздзела.
Найперш: чаму мы маем узнімаць паўстанне?
Ў якім напрамку?- гэта першае пытанне.
А вось другое ўжо адносіцца да ўлады.
Падзел тут трапны. Але перш за ўсё - загады:
Калі мы ўладу неабходнай нам знаходзім,
То ўжо з яе з'яўлення мэту, сэнс выводзім.
Дык што да ўлады. Вось вачыма прабягаю