А грошай мала ў Княстве, едзь, благаслаўляем".
Дык Талімэна Графу ў вочы паглядае
І кажа: "Бачу, што ніхто вас не стрымае,
Мой рыцар! Апынуўшыся ж на ратным полі,
Зірні на гэты вось тваёй каханкі колер!
(I тут зняла ад сукні стужку, ўміг зрабіла
Какарду і на грудзі Графу прышпіліла.)
Хай гэты знак вядзе цябе на стрэлы, пікі
І на агонь гармат - на подзвіг твой вялікі.
Калі ж сябе ваеннай славай упрыгожыш
І лаўрамі бяссмертнымі абсыпаць зможаш
І акрываўлены свой шлем, і рэшту зброі,
Зірні на гэту вось какарду той парою,
Руку успомні, што яе прымацавала".
Тут падала руку. І Граф, як выпадала,
Прыкленчвае, цалуе, а яна ля вока
Дзяржыць хусціну, а другім глядзіць звысока
На Графа: ці ўсё гэта праўда? ці магчыма?
I, уздыхаючы, пацепвала плячыма.
Ды тут Суддзя сказаў: "Ідзі, Граф, бо ўжо позна".
А ксёндз: "Даволі, ўжо!- прамовіў з мінай грознай.-
Спяшайцеся!" Вось гэтак ксёндз з Суддзём Сапліцам
Іх праганяюць і змушаюць разлучыцца.
Тадэвуш у слязах, на доўгую разлуку
Абняўся з дзядзькам і ксяндза цалуе ў руку.
А Робак да грудзей прыціснуў яго скроні,
Злажыў на галаве накрыж свае далоні,
На неба глянуў і сказаў: "Сынок мой! Богам!"
І плакаць стаў... Тадэвуш скрыўся за парогам.
"Як так?- спытаў Суддзя.-І ты яму нічога
Не скажаш зараз, нават і перад дарогай?"
"Не,- ксёндз сказаў,- не дам яму ніякіх знакаў
(I тут, закрыўшыся рукамі, доўга плакаў).
Няхай ад беднага лепш будзе гэта скрыта,
Што бацька змушан быў шмат год, накшталт бандыта.
Хавацца ад людзей. Сказаць я марыў,
Ды Богу за грахі зраблю яшчэ ахвяру".
"Тады пара,- сказаў Суодзя,- падумаць штосьці
І аб сабе, бо хвораму ў тваім узросце
Няма як з іншымі збірацца у вандроўку.
Ты ж мне казаў, што ўжо даўно нагледзеў схоўку,
Скажы мне, дзе яна? Вунь брычка ўжо гатова,
Някепскім сховам будзе хатка леснікова".
А Робак галавой крутнуў: "Да заўтра рана
Ёсць час,- сказаў,- пашлі, мой браце, па плябана,
Каб як мага хутчэй прыбыў сюды з прычасцем,
Адпраў усіх, астанься з Ключнікам - на шчасце,
Ён тут. І дзверы зачыні".
Яго наказы
Суддзя ўсе споўніў, сеў на ложак, а Гервазы
Стаіць, апёршы локці на мячы, а скроні,
Прыгнуўшыся, заціснуў у свае далоні.
А Робак, перш чым мовіць, Ключніка аблічча
Праверыў пільным вокам моўчкі, таямніча.
І як хірург перш мяккую руку ўскладае
На цела ў месцы, дзе яго прабіць жадае,
Так Робак быстрыню сваіх вачэй злагодзіў
І імі па Гервазага вачах праводзіў,
Ўканцы, як бы рашыўшыся, ўваткнуць нож зразу,
Прыкрыў рукою вочы і пачаў ад сказа:
"Я - Яцак Сапліца..."
І Ключнік, гэта слова
Пачуўшы, згорбіўся і, корпуса паловай
Нахілены наперад, звіс, прыгнуўшы ногі,
Як камень, спынены ў палёце ў паўдарогі,
Тапырыў вусы, вусны расчыняў шырока,
Гразіў зубоў аскалам, страшным блескам вока,
Рапіру выпусціў, пасля каленьмі сціснуў
Каля зямлі, рукой хапаў, і меч павіснуў
Ля ног, з'язджаў назад, што раз распрасціраўся
І ў розныя бакі канцом сваім ківаўся.
Гервазы быў, як рысь паранены, што хоча
З густэчы дрэва кінуцца стральцу у вочы:
Ўздымаецца клубком, мармыча, зрок крывавы
Іскрыцца, вусы ходзяць, б'ецца хвост рухавы.
"Нішто мяне ўжо ўстрашыць,- ксёндз сказаў,- не можа,
Бо ўжо я, пан Рэмбайла, пад рукою Божай,
Але ў імя таго, які свет грэшны збавіў,
Благаслаўляў сваіх забойцаў і адправіў
Бандыта ў рай, прашу цябе, апамятайся
І выслухаць расказ мой гэты пастарайся.
Сам прызнаюся: я для сэрца аблягчэння
Прасіць хачу, хоць мо й не будзе, прабачэння.
Паслухай споведзі маёй, пасля са мною
Рабі што хочаш". Рукі склаў перад сабою,
Як пры малітве. Ключнік адступаў з вачыма
Адкрыгымі, рукой біў лоб, сціскаў плячыма.
А ксёндз тут распачаў сваё апавяданне,
Як жыў з Гарэшкам, пра вялікае каханне
З яго дачкой і ад таго ўсе непаладкі.
Ды гаварыў бязладна, і былі выпадкі,
Што скаргі і папрокі споведзь абрывалі,
І быццам ён канчаў, ды зноў працягваў далей.
А Ключнік, знаючы падзеі ўсе дакладна,
Усю аповесць, што вялася так бязладна,
Парадкаваў, забытае ішло на памяць.
Але Суддзя ўсяго не мог дакладна ўцяміць.
Абодва слухалі, спусціўшы ўніз галовы,
А ў Яцка ўсё цяжэй зляталі з вуснаў словы,
І часта запыняўся.
* * *
"Ты ж ведаеш, Гервазанька, як Стольнік проста
I часта заклікаў мяне, узносіў тосты,
Крычаў не раз пры ўсіх - таго мне не забыцца,