— Тут таксама людзі бываюць.
— Хіба такія, як я, каму няма чаго рабіць... — Макар горка ўсміхнуўся.— Ну, як ты жывеш? Кажуць, што з цябе неблатая жонка атрымалася,
Размова ніяк не клеілася. Абое гаварылі непатрэбныя, пустыя словы.
— Мне трэба дамоў ісці, — раптам сказала Ева.
— Баішся?
— Каго?
— Максіма... А можа мяне?
— Нікога я не баюся. А толькі не выпадае мне з табой сам-на-сам размаўляць.
— Можаш не размаўляць. А вось, як чытача, абавязана абслугоўваць,— у голасе Макара чуліся здзеклівыя ноткі.— Дай мне камплект «Аганька», пачытаю.
— У другі раз, Макар. Хутка Максім прыдзе, і мне трэба быць дома.
— Бібліятэка павінна зараз працаваць ці не? Ну, дык, раз адкрыта, няма чаго замыкаць яе.
Макар сеў за стол, узяў у рукі стары часопіс, пачаў гартаць, не спускаючы вачэй з Евы.
— Макар, я прашу цябе, ідзі, — Ева ледзь стрымлівала слёзы. — Помсціш мне? Дык жа сам вінаваты, а не я.
— Сам? — ускіпеў Макар. — Клялася, а потым выраклася.
Ева маўчала. Ды і што яна магла сказаць. Атрымалася, вядома, не зусім добра. Толькі ў жыцці часта так бывае і ці ж вінавата яна, што пакахала Максіма. Каб быў бліжэй Макар, усё было б інакш. «А можа тады ён здрадзіў бы мне», — падумала Ева, і гэтая кволая надзея на апраўданне крыху падвесяліла яе.
— Знойдзеш ты, Макар, сабе дзяўчыну, ды яшчэ лепшую за мяне.
Макар хацеў адказаць, што яму ніхто не патрэбны, апрача Евы, але сказаў зусім іншае:
— Ды ўжо ж халасцяком не застануся, — ён шпурнуў часопіс, прыўзняўся. — Можа хоць да хаты правяду.
— Што ты... — спалохалася Ева.
— Не бойся, разбіваць вашае жыццё не буду.
Да парога яны ішлі разам. Потым Ева папрасіла:
— Макарок, родны, не хадзі за мной. Ну, дрэнна я зрабіла, палай мяне, хочаш, нават пабі, але не хадзі. Люблю я яго.
— А мяне не?
— I ты добры, абодва добрыя, але ён лепшы.
Макар усміхнуўся, працягнуў руку.
— Назаўсёды, значыць, бывай...
Ева схавала рукі за спіну, баялася падаць іх Макару. Тады ён абха піў яе за плечы, пацалаваў і, перш чым яна паспела апамятацца, выбег з клуба.
***
Усё гэта прыпомнілася Еве цяпер, і яна з жахам падумала, што Максім ведае не толькі пра іх размову, але і пра той недаравальны пацалунак. Ей было сорамна і горка ад думкі, што яна не здолела тады адштурхнуць Макара. А можа Максім нічога не ведае? Хіба ён цярпеў бы тыдзень? Даўно ўжо выказаў бы ёй сваё абурэнне. Пэўна, што не ведае. Гэта надало Еве храбрасці.
— I як табе не сорамна, — пачала яна наступаць на мужа. — Хіба я не працую так, як усе? Хіба я забараню людзям хадзіць у клуб. Ну і што, калі Макар аднаго разу зайшоў у чытальню...
— А-а-а, дык гэта праўда?.. А я не верыў. Ну, вось што, падавай заяву ды на ферму ідзі. У клубе табе рабіць няма чаго. А там ты на маіх вачах будзеш.
Можа яны яшчэ доўга спрачаліся б, каб не заявіўся Лёнька.
— Ну вось, — пачаў ён, — людзі чакаюць, а яны тут любошчы разводзяць. Зараз жа клуб ідзі адчыняць!..
— Ты хто? — пагрозліва запытаўся Максім. — Чаго крычыш? На каго крычыш?
— Гэта, Максім, наша справа, камсамольская. Табе тут утыркацца няма чаго. Нам трэба выхаваўчую работу праводзіць.
— Ну і праводзь... — Максім дастаў з шафы ключы, паклаў іх на стол. — Вось бяры і праводзь.
— Максімка... — ірванулася да ключоў Ева.
— Мы ўжо з табой вырашылі: пойдзеш на ферму, — спыніў яе Максімаў голас.
Лёнька ўзяў ключы, паклаў іх у кішэню, пастаяў крыху, потым пайшоў, але каля дзвярэй спыніўся.
— Думаеш, Максім, мы вось гэты факт без увагі пакінем? Не, брат, сваю камсамолку ў крыўду не дадзім. Раю табе забыць гэтыя феадальныя погляды на жанчыну.
— Як жэнішся, тады мы з табой паразмаўляем, — стрымліваючы сябе, сказаў Максім, — а пакуль рана табе пра сямейныя справы размовы весці.
Цяпер Лёнька не мог ужо адступіць. Ён вярнуўся ад дзвярэй, сеў на лаўку.
— Думаеш, што ты паразумнеў, калі жаніўся? Вось жа зусім не. Бадай нават аслеп ад шчасця. Хіба за цябе адважылася б каторая пайсці? Гэта толькі Ева такая храбрая, ды і любіць цябе, дурня.
— Ну, ты паасцерагайся, а то я магу выставіць...
— Не такі ты ўжо і грозны. Звычайны раўнівец. А ці ведаеш ты, Максім, што такое рэўнасць? — і, не даючы таму вымавіць слова, прадаўжаў: — Рэўнасць — гэта перажытак даўняга мінулага, самае дзікунскае пачуццё. Дзікун не мог аналізаваць чужыя ўчынкі і думкі, ды і ў сваіх дрэнна разбіраўся. Яму і здавалася, што ўсе робяць так, як ён. Калі ён, напрыклад, баязлівец, дык і ўсе такія. Калі ён разбэшчаны, дык і ўсе такія. Я не хачу цябе крыўдзіць, але атавізм у цябе ярка выражаны. Гэта, разумееш, такія адзнакі ў чалавека, якія паказваюць, што ён далёкі продак жывёлы.
— I чаго ты да Максіма прычапіўся, як сляпы да плота. Зусім ён не такі. I не таму, што раўнуе, у нас спрэчка вышла. Няма чаго табе, Лёнька, у сямейныя справы ўмешвацца. — Ева гаварыла горача і ўвесь час паглядала на Максіма.