Надышоў дзень. Тое, чаго баяўся Даміра, здарылася: некалькі разоў ён траціў прытомнасць, а калі крыху прыходзіў да памяці, дык бачыў залітае сонцам купкаватае Балонне. I не было тады для яго нічога больш прыгожага, як гэтая пустоша. «Выжыву, — думаў ён, — пасаджу тут сад. А ў садзе градак наробім, на іх вырастуць клубніка, агрэст, парэчкі. Гэта для дзяцей. Яны любяць сад. Нам тут хавацца ад вайны даводзілася, а яны будуць яблыкі есці». Часам ён трызніў, і тады яму здавалася, што ніякага Балоння няма, а расце вялікі сад, у ім сажалка, поўная чыстай, халоднай вады. Ен ідзе па садзе, каб напіцца, а сажалка раптам высыхае, і на дне ляжыць забіты ім немец.
Аднаго часу, калі ён апрытомнеў, дык убачыў кароў. Яны разбрыліся па Балонню, скублі траву. Гэты малюнак прывёў яго ў захапленне, быццам ён упершыню бачыў яго. Хацелася пагладзіць шорсткую поўсць рудой з падпалінамі каровы, якая пасвілася зусім непадалёк ад стажка. Ён адчуваў пад пальцамі яе гарачую цеплыню і думаў, што развядзе вялізны статак кароў і будзе іх пасвіць. Як ён да гэтага не разумеў усяго хараства? Карова была зусім побач. Яна прагна хапала шурпатым языком траву, і гэта зноў выклікала хвалю думак і пачуццяў.
Раптам аднекуль паявілася Анюта. Яму здалося, што ён зноў трызніць. Але яна ішла проста да яго, пацёпваючы дубцом. Яна была маленькая, худзенькая, у рудой світцы.
— Анюта!.. — паклікаў ён.
Анюта спынілася, спалохана азірнулася.
— Анюта, я ранены...
— Як толькі сцямнее, я прыду, чуеце, прыду, — пачуў Тарас яе голас.
На прыцемках яна сапраўды прышла. Пазней Даміра даведаўся, што яна не вярнулася ў вёску. А яшчэ пазней стала вядома, што карнікі спалілі іх хату, а Анюціну маці павесілі на Балонні, сагнаўшы спачатку туды ўсю вёску.
Тады, суцяшаючы Анюту, ён паабяцаў ёй у памяць аб маці засадзіць Балонне садам і кветкамі. Паабяцаў і вось забыўся на тое. Як яно магло здарыцца?
***
Даміра стаяў на тым самым месцы, дзе некалі ляжаў паранены. Перад ім была пустоша, зеленаватая ад свежай травы, з карычневымі шапкамі купін, з бялесымі кустамі лазы і бурымі — ядлоўца. Аднастайная, убогая пустоша. Што ж тады, у сорак другім годзе, выклікала ў ім такое захапленне? Прага да жыцця? Так. Невыказная прага. I ўсё здавалася інакшым. Хацелася жыць, і ўсё здавалася найлепшым і найпрыгажэйшым. А можа не толькі таму? Так, вядома, хацелася, каб усім лепш было. I Анюце. А яна не дачакалася... Дык чаму я пасля на ўсё забыўся? Клопаты?.. Не, душой пачарствеў.
— Ну, што насупіўся? — адарваў яго ад думак Канькоў. — Баішся, што не справімся?
— Пра іншае думаю, Васіль Мацвеіч. Успамінаў вось, як параненым на гэтым самым Балонні ляжаў. Смерць побач хадзіла, а мне трызніліся сады, статкі кароў. I тады я верыў, што абавязкова будуць і сады і статкі. А вось як за старшыню быў, нават і не ўспомніў пра свае мары. Дык што я, выходзіць, пасля вайны пагоршаў, а не палепшаў?.. Нават крыўдна. Некалі ў партызанах марылі пра тое, як будзем дружна і жыць, і працаваць, абы толькі навалы фашысцкай пазбавіцца. А вось хоць бы вам, Вера Антонаўна, многа я дрэннага зрабіў?..
— Нейкі ў цябе настрой дзіўнаваты, — сказаў Канькоў.
— Я не крыўдую, — сказала Вёра.
— Настрой — адна справа, а за гэтыя дні я многае перадумаў. I павер мне, Васіль Мацвеіч, сябе я, не шкадуючы, біў. Можа мы цяпер яшчэ дружней жыць павінны, шанаваць кожнага чалавека, берагчы яго. А вось пра гэта я забываўся, — Даміра змоўк, зноў азірнуўся навокал. — Глядзіце, хмары на захадзе нешта збіраюцца, каб не перашкодзілі нашай рабоце. Пойдзе дождж — на Балонне не ўз’едзеш.
— Ну, ты кінь прагнозы... Так, проста — воблачна. Паспеем яшчэ.
3 Закружжа рухаліся да Балоння два трактары, а следам за ім ішлі дзяўчаты, хлопцы, старыя, дзеці.
— Як на кірмаш...
— Дзіва што! Было Балонне і не будзе яго.— А яшчэ на маім вяку вось тут сасонкі стаялі. Каржакаватыя, нізкія і гадзюк шмат вадзілася.
— А цяпер канюшына будзе цвісці, — адказала Вера Алексіч. Трактарысты наладзілі плугі, і машыны ірванулі з месца, папаўзлі па Балонню, выварочваючы наверх чорную зямлю.
X
Балонне ўзаралі за няпоўных сем дзён. Даміра разам з Максімам Шнякам прайшліся па полі, прытапталі дрэнна прылёгшыя скібы зямлі. Дзе-нідзе давялооя працаваць сякерай, абсякаючы карэнне пад’ядлоўца і ніцай лазы. Затое цяпер поле было роўнае, скіба да скібы.
Абодва былі стомленыя. У Даміры прыліпла да спіны гімнасцёрка, рукі дрыжалі ад стомы. Максім таксама быў мокры. Белыя валасы пачарнелі ад поту і тарфянога пылу, вусны перасмяглі. Даміра кінуў сякеру, першы прылёг пад вярбой, што расла на беразе Паланіцы. Побач прыладзіўся Максім. Закурылі, прагна дыхалі кіславатым тытунёвым дымам.