Грануй, якi ў хвiлiны выбуху свайго красамоўства амаль выпрастаўся фiзiчна i нават у нейкi момант узбуджана замахаў рукамi, выпiсваючы ў паветiры колы, каб паказаць, як ён ведае "ўсё, усё", пачуўшы адказ Бальдзiнi, адразу панiк, зноў абярнуўся ў маленькую чорную жабку i нерухома застыў на парозе, хаваючы нецярплiвасць.
-- Я, -- сказаў Бальдзiнi,-- зразумела, даўно сцямiў, што "Амур i Псiхея" складаюцца са стыракса, ружавага алею i гваздзiкоў, атаксама бергамоту i размарынавага экстракту et cetera. Каб устанавiць гэта, трэба, як той казаў, мець тонкi нюх, i вельмi можа нават быць, што Бог даў табе такi нюх, як i многiм, многiм iншым людзям -- асаблiва ў тваiм узросце. Але ж парфумнiку,-- i тут ён падняў угору палец i набычыў грудзi,-- але ж парфумнiку мала мець тонкi нюх. Яму патрэбен вывераны за многiя дзесяткi гадоў, непадкупна дзейсны орган нюху, якi разгадвае нават самыя заблытаныя пахi -- iх складнiкi i прапорцыi, а таксама ўмее кампанаваць новыя, модныя сумесi пахаў. Такi нос -- i ён пастукаў пальцам па сваiм -- за так нiкому не даецца, малады чалавек! Такi нос -- узнагарода за руплiвасць i настойлiвасць. Няўжо ты мог бы проста так, з лёту, назваць дакладную формулу "Амура i Псiхеi"? Ну, мог бы?
Грануй не адказваў.
-- Можа, ты скажаш мне яе хоць прыблiзна эскiзна, у агульных рысах?-- сказаў Бальдзiнi i крыху нахiлiўся наперад, каб лепей разгледзець затоенае ў дзвярах жабяня.-- Хоць бы прыкладна, збольшага? Ну? А яшчэ найлепшы нос у Парыжы!
Але Грануй маўчаў.
-- Вось бачыш,-- сказаў Бальдзiнi задаволена i расчаравана.-- Ты не ведаеш. Ясна, не ведаеш. Адкуль табе ведаць. Ты з тых, хто за мiскай вызначае, што ў супе-- пятрушка цi маркоўнiк. Ну што ж -- гэта ўжо сёе-тое. Але да кухара табе яшчэ далёка. У кожным мастацтве, а таксама ў кожным рамястве -- укруцi гэта сабе ў мазгi, перш чым пойдзеш дахаты, -- талент амаль нiчога не значыць, галоўнае -- вопыт, набыты сцiпласцю i рупнасцю.
Ён ужо працягнуў руку, каб узяць са стала свечнiк, калi ад дзвярэй засыкаў глухi глас Грануя:
--Я не ведаю, што такое формула, мэтр, гэтага я не ведаю, а так -- ведаю ўсё.
-- Формула -- гэта альфа i амега ўсякай парфумы,-- строга адказаў Бальдзiнi, бо ўжо збiраўся закончыць размову.-- Яна ёсць карпатлiва зробленае прадпiсанне, у якiх суадносiнах трэба змешваць асобныя iнгрэдыенты, каб узнiк пажаданы адзiны i непаўторны водар; вось што такое формула. Яна ёсць рэцэпт -- калi ты лепей разумееш гэтае слова.
-- Формула, формула,-- хрыпла прамовiў Грануй, i яго постаць у раме дзвярэй азначылася больш выразна.-- Не трэба мне нiякай формулы. Рэцэпт у мяне ў носе. Змяшаць iх вам, мэтр, змяшаць? Змяшаць?
-- Як гэта?-- ускрыкнуў Бальдзiнi гучней, чым яму след было, i паднёс свечку да твару гнома.-- Як гэта -- змяшаць?
Грануй упершыню не адхiнуўся.
-- Дык жа яны ўсе тут, гэтыя пахi, якiя патрэбны, яны ўсе тут у гэтым пакоi,-- сказаў ён i зноў тыцнуў пальцам у цемру.-- Ружавы алей вунь там! А там апельсiнавы цвет! А там гваздзiкi! А там размарын!...
-- Ясна, яны там,-- ускiпеў Бальдзiнi.-- Усе яны там! Але ж кажу табе, дурная твая конаўка, ад iх нiякага толку, калi не ведаеш формулы!
-- Вунь там язмен! Вунь там вiнны спiрт! Вунь там стыракс!-- хрыпла пералiчваў Грануй, паказваючы тое цi iншае месца ў памяшканнi, дзе было так цёмна, што ледзь можна было разгледзець палiцы з бутлямi.
-- Ты, здаецца, можаш бачыць поначы, га?-- сказаў Бальдзiнi.-- У цябе не толькi тонкi нюх, але i самы востры зрок у Парыжы, праўда? Калi ў цябе такi ж самы i слых, дык растапыр шырэй свае вушы, i я табе скажу: ты маленькi хлус. Напэўна тое-сёе свiснуў у Пелiсье, падгледзеў штосьцi, га? I думаеш, можаш укручваць мне глузды?
Грануй стаяў цяпер у дзвярах ужо выпрастаны, так сказаць, на поўны рост, крыху расставiўшы ногi i растапырыўшы рукi, так што нагадваў чорнага павука, якi чапляецца за парог i раму.
Дайце мне дзесяць хвiлiн,-- даволi сур"ёзна сказаў ён,-- i я вам зраблю "Амура i Псiхею". Проста тут i зараз, у гэтым пакоi.
-- Думаеш, я я дазволю табе гаспадарыць у маёй майстэрнi? Хапацца за эсэнцыi, цана якiм -- цэлае багацце?
-- Але, -- сказаў Грануй.
-- Бач ты яго! -- Бальдзiнi ледзь не задыхнуўся ад нечаканасцi. Потым набраў у грудзi паветра, перавёў дух i доўга-доўга задуменна глядзеў на гэтага кепа. Зрэшты, цi не ўсё адно, думаў ён, бо ж заўтра i так будзе пастаўлена кропка. Я, вядома, знаю, што ён не зробiць таго, на што замахнуўся, i нават не можа гэтага магчы, гэтага не змог бы сам вялiкi Франжыпанi. Але чаму ж бо мне на свае вочы не пераканацца ў тым, у чым я i так перакананы? А раптам аднаго разу ў Месiне мне заверне ў галаву (у старых часам бываюць заскокi i самыя вар"яцкiя iдэi), што я не распазнаў генiя, вундэркiнда, iстоты, шчодра адоранай ласкай Божай... Гэта выключана. Паводле ўсяго, што мне падказвае розум, гэта выключана... Але ж бываюць цуды? Бываюць. I вось, калi я буду памiраць у Месiне, на смяротным ложку мяне наведае думка: таго вечара ў Парыжы табе быў яўлены цуд, а ты сам затулiў сабе вочы!.. Гэта было б не вельмi прыемна, Бальдзiнi! Хай ужо гэты прыдурак вылье на стол некалькi кропляў ружавага алею i мускуснай настойкi, ты б iх таксама разлiў, калi б цябе яшчэ сапраўды цiкавiлi духi ад Пелiсье. I што там тых некалькiх кропляў -- так, дарагiх, вельмi, вельмi дарагiх --у параўнаннi з надзейнасцю ведаў i спакойнай старасцю?