Гэты полюс, альбо самы далёкi ад людзей пункт ва ўсiм каралеўстве, быў у цэнтральным масiве Авернi, прыкладна за пяць дзён дарогi ад Клермона, на вышынi дзвюх тысяч метраў, на вышынi вулкана Плён-дзю-Канталь.
Вулкан гэты -- велiзарны конус з свiнцова-шэрых пародаў сярод бясконца панылага пласкагор'я, толькi сям-там парослага шэрым мохам i шэрым нiзкарослым хмызоўем. Cюд-туд з яго тырчалi, як гнiлыя зубы, бурыя скалы, асобныя дрэвастоiны, абгарэлыя ў пажарах. Самымi светлымi днямi мясцовасць глядзелася так панура i знежывела, што нават самы гарапашны пастух гэтай гарапашнай правiнцыi не пераганяў бы сюды сваiх авечак. А ўжо начамi, у бледным святле месяца, гэтая забытая Богам пустэльня здавалася нечым тагасветным. Нават шуканы па ўсёй краiне бандыт Лебрэн i той прабiваўся ў Сэвэны, дзе яго схапiлi i чвартавалi, а не хаваўся на Плон-дзю-Канталi, дзе яго, праўда, нiхто не знайшоў бы, але дзе яго чакала пэўная смерць пажыццёвай самоты, а яна здавалася яму яшчэ страшнейшай.
На шмат мiль навокал не было нi людзей, нi звычайнага цеплакроўнага звяр'я -- толькi некалькi кажаноў, жукоў i гадзюк. Дзесяткi гадоў нiхто не падымаўся на вяршыню.
Грануй дабраўся да гары жнiвеньскай ноччу 1756 года. Да святла падняўся на вяршыню. Ён яшчэ не ведаў, што яго падарожжа закончылася. Ён думаў, што гэта толькi этап на дарозе да яшчэ чысцейшага паветра i абмацваючы нюхам грандыёзную панараму вулканiчнай пустэльнi, круцiўся як жэўжык: на ўсход, дзе слалася шырокае пласкагор'е Сэн-Флюр i балоцiстыя берагi рэчкi Рыу; на поўнач, адкуль ён прыйшоў, колькi дзён перабiраючыся праз карставыя хрыбты, на захад, адкуль лёгкi ранiшнi ветрык даносiў да яго пах каменя i крамяных траў; на поўдзень, нарэшце, дзе на многiя-многiя мiлi працягнулiся спады Плён-дзю-Канталя аж да цёмных урвiшчаў Труера.
Усюды, на ўсiх кiрунках, панавала тое самае бязлюддзе, але кожны крок у любы бок азначаў наблiжэнне да чалавека. Стрэлку компаса зашкалiла, яна круцiлася, як хацела. Арыентыраў больш не было. Грануй дасягнуў мэты. Але ж разам з тым i трапiў у пастку.
Калi ўстала сонца, ён усё яшчэ быў на тым самым месцы i лавiў носам паветра. Роспачна-напружлiва ён спрабаваў вызначыць кiрунак, адкуль яму пагражала чалавечына, i кiрунак процiлеглы, куды яму след было ўцякаць. Адусюль да яго даляталi ледзь улоўныя шматкi чалавечых пахаў, ад якiх ён шалеў. А тут, дзе ён стаяў, не было нiчога. Тут быў толькi спакой, спакайната пахаў, так бы тое мовiць. Вакол панавала толькi падобнае на цiхi шоргат аднароднае веянне мёртвага камення, шэрых паўзучых раслiн i сухой травы.
Граную спатрэбiлася вельмi шмат часу, каб паверыць, што чалавечых пахаў няма. Шчасце заспела яго знянацку. Яго недавер доўга супрацiвiўся цвярозаму розуму. Ён нават, калi ўстала сонца, паклiкаў на дапамогу зрок i ўжо вачмi даследаваў небакрай, шукаючы хоць якога б там следу чалавечай прысутнасцi -- дах будана, дым з комiна, плот, мост, статак. Ён прыставiў далонi да вушэй, каб учуць вiск касы, або сабачы брэх, або дзiцячы плач. Цэлы дзень ён праседзеў на распаленай сонцам вяршынi Плён-дзю-Канталя, марна чакаючы хоць якое азнакi. Толькi ў сутоннi яго недавер памалу адступiў перад прылiвам эйфарыi: ён уцёк ад ненавiснага смуроду! Ён сапраўды быў тут зусiм адзiн! Адзiн чалавек у свеце!
У iм грымнула бура радаснага шчасця. Як пацярпелы карабельнiк пасля марных блуканняў па моры ў экстазе вiтае першы населены востраў, так i Грануй святкаваў сваё прыбыццё на гару самотнасцi. Ён крычаў ад шчасця. Адкiнуўшы юрзак, гуньку, кiй, ён тупаў па зямлi нагамi, ускiдваў угору рукi, круцiўся ў дзiкiм танцы, рыкаў i выкрыкваў на ўсе бакi сваё iмя, сцiскаў кулакi, пераможна гразiўся iмi ўсёй краiне, што ляжала пад iм, i вечароваму сонцу, i святкаваў сваю перамогу. Ён шалеў як вар'ят да позняй ночы.
Некалькi наступных дзён ён асталёўваўся на гары -- бо яму было ясна, што ён не скора пакiне гэту дзiвосную мясцiну. Спачатку ён пашукаў нюхам вады i знайшоў яе ў расколiне пад вяршыняй, дзе яна тонкай плевачкай сцякала па скале. Яе было мала, але калi ён цярплiва хлябтаў цэлую гадзiну, дык спатольваў усю сваю дзённую патрэбу. Ён знайшоў i ежу: гэта былi маленькiя саламандры i змеi, якiм адрываў галовы i глытаў цалкам, са скурай i касцямi. Ён заядаў iх сухiм лiшайнiкам, i травою, i журавiнамi. Гэты рацыён, неверагодны ў вачах абываталя, анi яго не бянтэжыў. Апошнiя тыднi i месяцы ён ужо больш не кармiўся гатаванай чалавекам ежай, такою як хлеб, i каўбаса, i сыр, а, пачуўшы голад, пажыраў усё спажыўнае, што ў рукi давалася. Менш за ўсё ён быў гурманам. Ён наогул не ведаў нiякай асалоды, акрамя асалоды ад бесцялеснага паху. Ён i пра камфорт не здагадваўся i задаволiўся б голым каменем, каб легчы. Але ён знайшоў нешта лепшае.