Так казаў Вялiкi Грануй, а тым часам просты пахучы люд унiзе радасна спяваў i скакаў, а Ён, спусцiўшыся з залатога воблака, плаўна лунаў на шырока раскiнутых крылах над начной краiнай сваёй душы, летучы дахаты -- у сваё ссэрца.
Ах, было соладка -- вяртацца да сябе! Двайны сан -- Помснiка i Вытворцы светаў -- моцна стамляў, i вытрымлiваць пасля гадзiнамi захапленне сваiмi творамi таксама было досыць цяжка. Зняможаны боскiмi абавязкамi стварання i прадстаўнiцтва Вялiкi Грануй загадзя смакаваў зямныя радасцi.
Яго сэрца было пурпуровым замкам у каменнай пустэльнi. Яго хавалi дзюны, акружаў аазiс балотаў i сем каменных сцен. Дабрацца да яго можна было толькi паветрам. У iм было тысяча кладовак, i тысача скляпоў, i тысяча шшыкоўных салонаў, у тым лiку адзiн з пурпуровым канапэ, на якiм Грануй, цяпер ужо больш не Вялiкi Грануй, а, бадай, прыватная асоба, Грануй цi проста дарагi Жан-Батыст, любiў адпачываць пасля дзённых турботаў.
А ў кладоўках стаялi высокiя, да самй столi, палiцы, i на iх мясцiлiся ўсе пахi, сабраныя Грануем за ўсё ягонае жыццё, некалькi мiльёнаўпахаў. I ў скляпах замка стаялi бочкi найлепшых пахошчаў яго жыцця. Калi яны настойвалiся, iх налiвалi ў плЯшкi i кiламетрамi ўкладвалi ў халодных вiльготных праходах, адпаведна з годам i месцам вытворчасцi, iх было столькi, што не хапiла б жыцця, каб скаштаваць з кожнай.
I калi наш дарагi Жан-Батыст, вярнуўшыся chez soi**, клаўся ў пурпуровым салоне на сваю ўтульную канапэ -- калi хочаце, зняўшы нарэшце боты,-- ён пласкаў у далонi i склiкаў слуг, нябачных, неадчувальных, нячутных i пепрад усiм няўлоўных на нюх, г. зн. цалкам уяўных слуг, i пасылаў iх у кладоўкi, каб з вялiкай бiблiЯтэкi пахаў прынесцi яму той цi iншы том, i загадваў iм спусцiцца ў склеп i прынесцi яму пiтва. I ўяўныя слугi спяшалiся выканаць загад, i Грануеў страўнiк сцiскаўся ў сутарзе пакутлiвага чакання. Ён раптолўна адчуваў сябе, як п'янiца каля стойкi, якога разбiрае страх, што з нейкай там прычыны яму не пададуць заказаную гарэлку. А раптам скляпы i сутарэннi ўраз апусцелi? А раптам вiно ў бочках сапсавалася? Чаму ён мусiць чакаць? Чаму не iдуць? Пiтво было патрэбна аднуць, цяпепр во, без адкладу, ён памiрае ад смагi, ён сканаемна месцы, калi не пададуць.
Ай, ды кiнь, Жан-Батыст! Супакойся, даражэнькi! Прыйдуць яны, прыйдуць, прынясуць, чаго ты хочаш. Вось i яны, слугi, ляцяць як падмазаныя, прымаючы на нябачным падносе кнiгi пахаў. Нябачныя рукi ў белых пальчатках ввось -- падносяць неацэнныя пляшкi, асцярожна здымаюць iх з падноса; слугi з паклонам знiкаюць.
У поўнай адзiноце -- нарэшце-такi, зноў сам з сабою i пры сабе!-- Жан-Батыст хапае такiя палка жаданыя пахi, адкаркоўвае першую бутлю, налiвае куфаль па беражкi, падымае да вуснаўi п'е. Адным глытком ён спаражняе куфаль халоднай духмянасцi, i гэта чароўна! Гэта так добра, так ратуе, што ад шчасця ў нашага дарагога Жан-Батыста нагортваюцца на вочы слёзы, i ён адразу налiвае сабе другi куфаль водару: 1752 года, улоўленага ўвесну, у сутоннi на Каралеўскiм мосце, калi з зазхаду павяваў лёгкi ветрык, у Якiм змяшалiся пахi мора, пах лесу i крыху смалiстага паху прычаленых да берагу лодак. Гэта быў пах першай ночы, якая ўжо перабiраласяў зару, ночы, якую ён правёў, калi бадзяўся па Парыжы без дазволу Грымаля. Гэта быў свежы пах блiзкага дня, першага свiтання, прыжытага на волi. Ён быў азнакаю нейкага iншага жыцця. Пах той ранiцы быў Граную пахам надзеi. Ён дбайна хаваў яго. I кожнага дня патрошку ласаваўся iм.
Пасля другога куфля ўся нервовасць i няўпэўненасць, усе паняверкi знiкалi i яго напаўняў велiчны спакой. Ён адкiдваўся на мяккiя падушкi канапэ, адкрываў кнiгу i пачынаў чытаць пра пахi свайго маленства, пахi школьныя, пахi гарадскiх вулiц i завулкаў, чалавечыя пахi. I яго прабiралi прыемныя дрыжыкi жаху, бо тут ён выклiкаў суцэльна ненавiсныя, знiшчальныя пахi. З агiдай i цiкаўнасцю Грануй чытаў кнiгу мярзотлiвых пахаў, i калi агiда пепрасiльвала цiкаўнасць, ён проста захлопваў яе, адкладваў убок i браў наступную.
Заадно ён увесь час прыкладваўся да высакародных пахошчаў. Пасля пляшкi з водарам надзеi ён адкаркоўваў бутлю 1744 года з пахам дроў каля дома мадам Гаяр. А потым выпiваў вечаровага паху, насычанага духамi i церпкiм цяжарам кветак, падабранага на ўскраiне парку Сэн-Жэрмэн-дэ-Прэ ўлетку 1753 годда.
Цяпер ён ужо як след прапахся. Цела яго ўсё цяжэй асядала на падушкi, а дух чароўна затуманьваўся. I ўсё ж ягоны баль гэтым не канчаўся. Праўда, вочы ўжо больш не маглi чытаць, кнiга даўно выпала з рук, але яму не хацелася завяршаць вечар без яшчэ адной, апошняй бутэлькi, самай шыкоўнай: гэта быў водар дзяўчыны з вулiцы Марэ...
Ён выпiваў яго багавейна i дзеля гэтага выпрорстваўся на сваёй канапэ, хоць яно было i цяжкавата, бо пурпуровы салон хiстаўся i круцiўся вакол яго ад кожнага руху. У позе ўзорнага вучня, сцiснуўшы каленi i стулiўшы ступакi, паклаўшы левую руку на левы клуб,-- так пiў маленькi Грануй каштоўны водар са скляпоў свайго сэрца, пiў куфаль за куфлем i рабiўся ўсё больш зажураны. Ён ведаў, што выпiў занадта многа. Ён ведаў, што аж столькi асалоды яму не вытрываць. I ўсё-такi пiў да дна. Ён iшоў цёмным праходам з вулiцы ў двор. Iшоў на святло. А ў коле святла сядзела дзяўчына i рэзала слiвы мiрабэль.Час ад часу чуўся трэск ракет i петардаў феерверка...