— Мой бацька вельмі любіў саджаць дрэвы. У вёсцы наша хата даўней была адметнай ад усіх: самая бяднейшая і ўся — у зеляніне. Гэтага хапала...
Пятрусь насыпаў ля слупка пагорак зямлі і паставіў дрэўца.
— Пачакайце, пачакайце, я дапамагу вам, — хударлявая, з вострым носікам дзяўчынка ўзялася дапамагаць яму і гаварыла павучальным тонам: — Трэба спачатку карэньчыкі расправіць. Вось гэтак...
Крыніца моўчкі паглядзеў на Радаценку, той на яго, і абодва ўсміхнуліся.
Дзяўчынка прысела і тонкімі, амаль празрыстымі пальчыкамі хутка і пяшчотна расправіла карэньчыкі дрэва.
— Вось, цяпер засыпайце.
Калі дрэўца было пасаджана, Пятрусь абтрос далонь і працягнуў руку дзяўчыны:
— Дзякуй за дапамогу. Цябе як завуць?
— Ніна Ластаўка. 3 першай школы...
Яна сказала гэта, ніколькі не бянтэжачыся, і маленькай рукой, запэцканай у зямлі, дакранулася да шырокай і таксама чорнай ад зямлі мужчынскай далоні.
20
Зіма настала рана.
У канцы верасня пачаліся моцныя замаразкі. 3 клёнаў, якія не паспелі яшчэ добра пажаўцець, пасыпалася прыхвачанае марозам лісце. Зусім зялёны, свежы ўбор скідалі ясені. У лесе і па садах зранку стаяла нязмоўклае, ціхае шапаценне ападаючага лісця. А потым на маляўнічы восеньскі дыван лёг снег. Яшчэ праз тыдзень падсыпала белай крупчаткі, і хутка ўсталяваўся добры санны шлях. Дні стаялі сонечныя, па начах ціснулі марозы.
3 канторы, дзе адбываўся агульны сход рабочых зеленгаса, Пятрусь Крыніца выйшаў разам з Ціхонам Ластаўкай. На вуліцы яны пастаялі, з палёгкай дыхаючы халодным паветрам. Неба было яснае, зорнае, і было неяк дзіўна: адкуль бяруцца гэтыя маленькія рэдкія сняжынкі, якія павольна, нібы выбіраючы месца, куды зручней легчы, усё падаюць і падаюць на пульхны белы дыван. У промнях святла, пад вокнамі, яны свяціліся сваім зіхатлівым бляскам і ляцелі так павольна, што здавалася, ім проста шкада пакідаць святло, дзе прыгажосць іх відаць усім.
На душы ў Крыніцы было нядобра. На сходзе ён выступіў з крытыкай памылак у кіраўніцтве зеленгасам. Дырэкцыя хвалілася тым, што зеленгас выканаў план пасадкі дрэваў, але гэты план — фікцыя, бо палова тых дрэў паламана і на будучы год прыдзецца рабіць усё спачатку. Закладка гадавальнікаў фактычна праведзена толькі напалавіну супраць тых лічбаў, якія прыведзены ў дакладзе. Ён гаварыў і аб тым, што дырэкцыя забылася пра людзей, пра іх патрэбы. Ёй нават невядома, што адзін з лепшых работнікаў зеленгаса Ціхон Ластаўка жыве ў сутарэнні, што амаль ні ў кога з рабочых зеленгаса няма паліва на зіму, што ўсю восень няправільна налічвалася зарплата садаводам. Яшчэ да сходу Пятрусь не раз гаварыў пра гэта Фурсу, але той адмахваўся і раіў не ўмешвацца, куды не трэба. Цяпер пра гэта Крыніца сказаў на сходзе.
«Адносіны паміж намі цяпер сапсуюцца яшчэ больш. Ён глядзеў на мяне з такой злосцю... I ліха з ім. Няхай не круціць...»
— А ты правільна зрабіў, што секануў дырэктару праўду,— перапыніў яго думкі Ціхон Ластаўка. — А то яго ўсе баяцца... Толькі глядзі, злосны ён дужа. Адпомсціць!
— А што ён мне зробіць? Думаеш, на яго ўправы не знойдзем?
— Яно то так, — пагадзіўся Ластаўка, — але напаскудзіць ён можа... Вось што, хлопча... Можа зойдзем да мяне? Пасядзім, пагаворым... Нешта мой барометр зранку свярбіць. Пачуў, мусіць, што госць будзе...
Ён пацёр пачырванелы ад марозу нос і ўжо сур’ёзна дадаў:
— А чаго?.. Зойдзем.
Пятрусь згадзіўся, разлічваючы, што ад Ластаўкі зойдзе ў школу па Нэлю. Яна казала, што педсавет зацягнецца і ісці адной са школы будзе боязна.
Пятрусь з Ціхонам Ластаўкай перайшлі рэчку па вузкай сцежцы, пратаптанай у глыбокім снезе. Адолеўшы касагор, выйшлі на нешырокі пустыр, мінулі кучу нейкага бярвення і апынуліся ля поўразбуранай сцяны, што засталася ад цаглянага будынка. Сцяна была чорная, задымленая, і таму снег наверсе яе, здавалася, не ляжыць, а вісіць у паветры. Яна нагадвала нейкае вялікае страшыдла ў чорным адзенні, што насунула сабе на галаву вялікую белую кучомку.
— Вось мы і дома. Не ўпадзі, тут лесвічка ёсць,— папярэдзіў Ластаўка і знік у вузкай шчыліне, якую спачатку нельга было і заўважыць.
Намацаўшы нагой прыступкі, Крыніца зрабіў некалькі крокаў і апынуўся ў густой цемры. Злева выбліснуў агеньчык запалкі і глуха прагучаў голас Ластаўкі:
— Сюды! Асцярожней толькі...
Пятрусь вобмацкам дайшоў да яго. Ластаўка ўпоцемку намацаў клямку, яна забразгала глуха, быццам драўляная, і дзверы адчыніліся.
Пятрусь адным позіркам акінуў невялічкае сутарэнне, скупа асветленае газніцай. Дошкі, якія перагароджвалі сутарэнне надвая, былі абклеены старымі шпалерамі і газетамі. Ля вялікага нязграбнага стала, таксама засланага газетамі, сядзела дзяўчынка, у якой Крыніца пазнаў тую, што дапамагала яму ўвосень саджаць дрэва на нядзельніку. У кутку стаяла печ, бляшаны комін яе выходзіў проста ў столь. 3-за дашчатай перагародкі быў відзён край ложка. Адтуль выйшла маладая і прыгожая жанчына ў простым чорным адзенні і кухонным фартуху. Да фартуха прыліплі шматочкі белай тканіны і нітак — відаць, жанчына нешта шыла. «Няўжо гэта яго жонка?» — міжвольна падумаў Пятрусь і паглядзеў на даволі нягзрабную і непрыкметную Ціхонаву постаць.