I
Надышоў час, калі першы цёплы дождж хлынуў на зямлю, змыў плесневыя павуцінкі, што засталіся ад глыбокага снегу, і з сучкоў клёна, галіны з якога абрэзалі ў мінулую восень, закапалі слёзы. Раман зняў капялюш, нібы збіраўся пакланіцца каму, узышоў на масток, што перакінуўся цераз глыбокі яр у гарадскім парку, і спыніўся. Высокія дрэвы ў глыбіні яра, вершаліны якіх амаль дасягалі мастка, былі напалову ў вадзе. Там, між імі, на люстраной гладзі, плавала пара лебедзяў. Лебедзь большы за лябёдку. Ён раз-пораз ускідваў свае крылы і, нібы падхоплены ветрам або плынню, заходзіў да яе то збоку, то спераду, а яна выцягвала шыю і амаль лажыла яе на ваду, штосьці шаптала... Раман жмурыў вочы і толькі зрэдку падымаў чорныя вейкі і кідаў позірк на бліскучую плынь шырокага Сожа, воды якога залілі і гэты яр. Думкі-ўспаміны змянялі адна адну, і хаця навокал было зусім ціха, нават не чутно гулу машын праз тоўстую цагляную сценку, якой адгароджаны парк ад горада, Раману здавалася, што масток зыбаецца, грохае ад людскіх ног, бубняць і дыхаюць дошкі, як бубнелі і дыхалі многа год таму назад. Тады Раман глядзеў з гэтага мастка, і яр быў зусім непрывабны: брудная вада, пакрытая раскай, абламаныя дрэвы, на галінах якіх там-сям віселі бляшанкі з-пад замежных кансерваў, на абрывістым беразе валяліся клубкі ржавага дроту з павукамі-калючкамі.
Упершыню, радасны і шчаслівы, Раман ступіў на гэты, хаця і непрывабны, масток з дзяўчынай у сорак чацвертым, калі хлопцу было васемнаццаць гадоў. І вось праз колькі часу, калі ўжо пасівелі скроні, ён зноў прыехаў у горад над Сожам і, канечне ж, зайшоў у парк, каб прыгадаць тую далёкую, цяжкую, але па-свойму цудоўную пару. Тут, у гэтым горадзе, з'явілася ў яго першае каханне, тут і ажыло яно ў памяці. Раман журботна ўсміхнуўся, яшчэ раз глянуў на чысты яр і лебедзяў, надзеў капялюш і ўжо на хаду, неяк праз нос, прагудзеў мелодыю песні: «Ромашки спрятались, поникли лютики...» Потым глянуў на гадзіннік і заспяшаўся.
Адрас даўняга сябра Хведара Раман ведаў, але колькі гадоў не быў тут, столькі не меў і сувязі з ім. Хведараву жонку Раман таксама ведаў.
«А вось якая ў яго сям'я цяпер?.. - Раман задумаўся і спыніўся каля крамы. - Вазьму цукерак, хаця жонка за Хведара значна старэйшая, але ж могуць і малыя быць».
Раман паспрабаваў уявіць, хто адчыніць яму дзверы і ці пазнаюць яго. І вось нарэшце ён націснуў кнопку. Маўчанне... Праз хвіліну пазваніў яшчэ, прыслухаўся.
- Уваходзьце, - пачуўся з глыбіні кватэры голас.
Раман увайшоў у цёмны калідор і крыху разгубіўся, што ніхто не сустракае. «Здымаць плашч ці не?» - падумаў ён і на нейкі момант затрымаўся, а потым паціху пайшоў у пакой, нават не зняўшы капелюша. Там ён разгубіўся яшчэ больш: на тахце ляжала маладая жанчына, накрытая лёгкай капай.
Раман прывітаўся і запытаў:
- Скажыце, калі ласка, гэта кватэра Хведара Міхалкіна?
Жанчына нацягнула вышэй на грудзі капу і адказала:
- Ага.
- Так, значыць, я туды трапіў. А хто ж вы будзеце Хведару, калі не сакрэт? - вырвалася неяк раптам у Рамана.
- Яго жонка. - Яна ўважліва паглядзела на Рамана чорнымі вільготнымі вачамі. - А вы хто будзеце?
- Я прыйшоў электраправодку праверыць, - усміхнуўся Раман.
- Не-е, я з выгляду амаль усіх маладых мужчын ведаю ў сваім горадзе, сядайце.
- О, бачыце, а на мяне і ўвагі не звярнулі.
- Цяпер я здагадваюся, хто вы, - уважліва паглядзела на госця жанчына. - Вы з Менска - Раман Зімін, журналіст, так? Хведар паказваў мне вашу картачку і многа расказваў пра вас.
Раман адвёў позірк ад жанчыны і падумаў: «Магчыма, яна і не ведае, што ў Хведара была жонка. Хаця б не прагаварыцца».
- Дзе ж Хведар?
- Ён хутка прыйдзе з работы. Пачакайце ўжо. Вы ж былі неразлучнымі сябрамі.
- Ага, разам да дзяўчат хадзілі.
- У вас была тут дзяўчына, вельмі прыгожая...
Раман не зразумеў, запытальна ці сцвярджальна сказала жанчына. І ён адказаў на апошнія словы:
- І я некалі быў нішто сабе хлопец, гаварылі дзяўчаты.
- Так, яна вельмі прыгожая. Бывала, мы, дзяўчаты, і то з яе вачэй не зводзілі, калі яна з'яўлялася ў клубе або кінатэатры. Дык вы сябравалі з ёй? - запытала жанчына і зноў уважліва паглядзела на Рамана.
- Думаю, што вы маеце на ўвазе Галубку, як я некалі яе называў, бо яна ў мяне адзіная была, якую так моцна кахаў.
Хведарава жонка прызналася Раману, што яна на першым годзе сумеснага жыцця з мужам ледзь не разышлася з ім праз Галубку.
- Ідзём мы па вуліцы, - расказвала яна, - і раптам мой Хведар кідае мяне і бяжыць убок. Гляджу, а ён да той прыгажуні кінуўся, якой зайздросцілі мы, прывітаўся і пацалаваў руку. У мяне аж у вачах пацямнела. Ён мяне кліча да сябе, а я павярнулася і - дадому. Божа мой, як я тады перажывала, гледзячы ў люстэрка і параўноўваючы сябе з ёю. Я ледзь не праклінала сваіх бацькоў, чаму не нарадзілі мяне такой, як яна, прыгожай. Тады ж вырашыла, што з Хведарам жыць не буду. Няхай ідзе да гэтай каралевы прыгажосці. Як толькі ён вярнуўся дамоў, я яго гнала прэч ад сябе і плакала. Ён мяне ўсю ноч пераконваў, што гэта была ваша дзяўчына і што вы лепшы за яго. Я не верыла, і толькі калі ён назаўтра схадзіў да былых вашых гаспадароў, дзе вы жылі на кватэры, і прынёс адтуль фотакартку, на якой вы зняты з ёю разам, я крыху астыла, але ўсё роўна хацела вам пісаць пісьмо на рэдакцыю. Адгаварыла мяне адна знаёмая настаўніца, якая працуе разам з Галубкай-Надзяй. Яна паведаміла, што сапраўды Надзя некалі кахала сябра Хведара, а выйшла замуж за інжынера і ўжо даўно разышлася з ім. Пасля таго мы яе заўсёды бачылі адну. Такія паводзіны адзінокай жанчыны здзіўлялі нас і ўзвышалі яе ў нашых вачах.