- Зімін, выходзь! - сказаў незнаёмы старшы лейтэнант. - Прабач, таварыш. Сарокін дэталёва не разабраўся, хто ты, і таму атрымалася такая памылка.
- Ды ён і не жадаў разбірацца, гэта, відаць, не з тых людзей. Вы б прачыталі, што ён быў напісаў на мяне.
- Дзе? Тут нічога няма, - паглядзеў на стол старшы лейтэнант.
- Ён з мяне хацеў ворага зрабіць. Мне ж прыслалі ўзрыўчатку з-за лініі фронту, калі я партызаніў. Я яшчэ магу мяшок прынесці.
- Нічога, я ведаю, мне расказаў усё ваш дырэктар. Але ж самі сцен не ўзрывайце.
- Крыху пралічыўся, і вокны пасыпаліся.
- Мы ўжо шкло ўставілі, - усміхнуўся дырэктар. - Пойдзем.
Па дарозе Раман сказаў дырэктару, што ён, напэўна, пойдзе ў ваенкамат і папросіцца на фронт.
- Чаму?
- Неяк непрыемна на душы. На фронце, дык там хоць ведаеш, што перад табой вораг. А тут як быццам свой, а ні за што ні пра што піхае за краты. Ды і галадаць надакучыла.
- Наконт таго, што галадаць надакучыла, дык мы што-небудзь прыдумаем. Я прызначаю цябе брыгадзірам. Цяпер на нарыхтоўцы цэглы, а вясной пачнём будаваць тэхнікум. У бліжэйшыя дні ты атрымаеш яшчэ адну картачку. Адну атаварыш, а па другой будзеш хадзіць у сталовую. А тое, што цябе пакрыўдзілі, дык, сын мой, ты павінен быць мужны да канца. Жыццё пражыць - не мяшок пашыць. На сваім шляху сустрэнешся яшчэ з усялякімі людзьмі. Будаваць новае грамадства не так лёгка. Пачалі новы тэхнікум будаваць, і ўжо непрыемнасць. Галоўнае, каб у цябе была мэта і чыстае сумленне, тады ўсё пераможаш. Па такой прычыне, што нехта цябе не зразумеў, і ўжо кідацца ў адчай, нельга. Нам патрэбен флот, кадры.
- Разумееце, Даніла Гаўрылавіч, з гэтым лейтэнантам, які мяне пасадзіў, могуць быць яшчэ непрыемнасці. Яму падабаецца тая дзяўчына, што і мне.
Дырэктар паглядзеў у вочы Раману і ўсміхнуўся.
- Дык што вы на дуэль пойдзеце з-за дзяўчыны? Такі ты ў мяне арол! Твае ўсе дзяўчаты.
- Не трэба мне ўсіх, мне толькі патрэбна адна яна.
- А хто тая дзяўчына?
- Студэнтка педінстытута.
- Значыць, дарослы чалавек. Ну дык яна сама і разбярэцца, хто з вас ёй больш па душы. А калі ёй спадабаецца дурань, дык такой і не шкадуй.
- Бачыце, ён дужэйшы за мяне, не фізічна, а вось можа мяне пасадзіць за краты.
- Смешна ты разважаеш. Ён дужэйшы над усімі, хто парушае наш закон, а ў астатнім ён павінен ахоўваць цябе, падтрымліваць.
- А калі мая дзяўчына даведаецца, што ён мяне можа пасадзіць, у яе вачах мой аўтарытэт зусім-зусім упадзе...
- Не, так у каханні не бывае. Калі яна цябе кахае, дык яна больш зненавідзіць таго, хто цябе пакрыўдзіў.
- Ну, вы мяне крыху адукавалі, Даніла Гаўрылавіч. Дзякую, пайду дадому!
VI
Раман, каб выйсці з таго напружанага стану, у якім прабыў амаль увесь дзень, вырашыў прыйсці і адразу ж кінуцца ў ложак, з гадзіну паспаць. Пасля сну ў чалавека звычайна мяняецца настрой і ўсе непрыемнасці, калі яны яшчэ і вісяць над ім, неяк пакрысе адыходзяць.
Але як толькі ён увайшоў у пакой, яго здзівіла новая дэкарацыя. Раман зразумеў, што Хведар ужо выбраўся ад яго, і на месцы скрыпучага, аднаспальнага жалезнага стаяў нікеліраваны двухспальны ложак з высокім матрацам. Ён быў прыгожа засланы, з пульхнай падушкай наверсе. На стале ляжаў белы з мохрыкамі абрус, стаяла круглае люстэрка, а таго кавалка, перад якім галіліся хлопцы, ужо не было. Складзеныя роўненька кніжкі ляжалі на тумбачцы, на акне з'явіўся вазон-слёзка, падлога вымыта. Па ўсім было відаць, што тут пахадзіла жанчына. Нават і Раманаў ложак быў перасланы. Хлопец скінуў шынель, сеў перад люстэркам і задумаўся: каго сюды яшчэ хто мог пасяліць?
А можа, гаспадары, Сіма Навумаўна і Навум Майсеевіч, вынеслі сюды сынаў ложак са свайго пакоя? Бо і гэты пакой, і наогул увесь дом - іхні. Яны ж не пярэчылі райвыканкому, калі той вынес рашэнне падсяліць да іх былых партызан. У іх быў адзіны сын, і той загінуў на фронце. Паведамленне яны атрымалі, калі жылі яшчэ ў Горкім, Сіма Навумаўна Рамана паважала, а Хведара крыху недалюблівала. Магчыма, яна вырашыла стварыць Раману такую ўтульнасць? Яна не раз гаварыла, што Раман нечым нагадвае ёй сына. Бывала, заўважыць, што Раман галодны, запросіць да сябе і чайком пачастуе.
Аднойчы Сіма Навумаўна нават і ў госці яго запрашала, калі прыехала яе пляменніца Роза з Масквы. Роза закончыла юрыдычны інстытут і цяпер працуе тут у горадзе памочнікам пракурора, а жыве недзе ў другой цёткі. Роза ўсяго на тры гады старэйшая за Рамана, а ўжо, глядзі, інстытут за плячамі. І Раман употай зайздросціў ёй, падлічваў, колькі яшчэ часу пройдзе, калі і ён атрымае вышэйшую адукацыю. Праклятая вайна перарвала вучобу. Ён ужо сталы хлопец, а яшчэ ў тэхнікуме. Хоць і гавораць, што вайна своеасаблівы інстытут. І ўсё ж Раман не вельмі ўпэўнена ўступае ў размову з людзьмі, якія закончылі інстытут. Хаця нічога такога незразумелага яны не адкрывалі перад ім, бо ён і ў тыле ворага знаходзіў час, каб пасядзець за кніжкай. У многіх вяскоўцаў захаваліся падручнікі па астраноміі, біялогіі, па гісторыі, літаратуры. Але ўсё гэта яму здавалася далёкім ад той сапраўднай навукі, якую спасцігаюць маладыя людзі недзе ў Маскве, Менску і ў іншых вялікіх гарадах. Праўда, Роза прызналася, што ёй вельмі цікава размаўляць з Раманам, хаця ён і стрымліваў сябе ў разважаннях. Сустракаліся яны часта тут, але размаўлялі ўсур'ёз усяго двойчы.