- Добры навучэнец. З ордэнамі сядзіць.
- Не будзем спрачацца, лепш давайце паслухаем музыку, што вы абяцалі.
- Праўда, я абяцала? Здаецца, так, зараз, зараз.
Роза ўстала, падышла да століка, што стаяў у кутку, і адтуль запытала:
- Ты танцуеш, Рома?
- У танцах я ўжо не навучэнец.
- Добра, танцуем танга.
Роза расчырванелася, шчыльна прыціскалася грудзьмі да Рамана, і вадзіць яе было цяжка. Раман глядзеў цераз яе плячо кудысьці ўдалеч і ўяўляў Надзю. Ён чамусьці бачыў яе пакрыўджанай. Яна то знікала з яго ўяўлення, то зноў з'яўлялася. Гаспадары пастаялі крыху, паглядзелі на маладую пару і пайшлі спаць.
Роза адразу ж спынілася.
- Давай вып'ем.
- Баюся, кепска будзе, гэта ж спірт.
- Ну і што?
Яны зноў выпілі. Роза ўзяла патэфон і панесла ў Раманаў пакой.
- Вазьмі пласцінкі і выключы святло, - сказала яна.
Раман узяў пласцінкі, выключыў святло і пакрочыў услед за ёй.
- Тут акно не занавешана, і паліць святла не будзем. Відаць усё, - сказала Роза.
- А як ты ўбачыш, што за пласцінка?
- Я іх вобмацкам убачу, - засмяялася яна.
- Тады пастаў якую-небудзь добрую.
- Я пастаўлю такую, што ты ніколі не чуў.
У некалькі жаночых галасоў палілася цудоўная песня. «Тумбала, тумбала, тум балалайка, тум балалайка шпіль балалайка...»
- Так, сапраўды я ніколі не чуў, - сеў на свой ложак Раман.
- Дзе ты мог чуць? - Роза падышла і пагладзіла яго па шчацэ, па валасах, а затым скінула пакрывала са свайго ложка, распранулася і юркнула пад коўдру.
- Падыдзі да мяне, мне кепска, - умольна папрасіла Роза.
Раман падышоў.
- Добры мой, не асуджай мяне, я, я была замужам... - І яна мяккімі цёплымі рукамі абвіла Раманаву шыю.
У вачах хлопца замітусілася нейкая сетка, і ён адчуў шчакой падушку... Патэфон сціх...
Прачнуўшыся, Раман ніяк не мог зразумець, дзе ён і што з ім. Здалося, што пасінелае акно ў пакоі свеціцца не ў тым месцы, як заўсёды. Было цёпла, не так, як звычайна перад раніцай, калі ён у дадатак накрываўся паверх коўдры яшчэ шынялём і ўсё роўна мерзнуў. Роза ляжала плячамі да Рамана, мерна пасопвала, спала.
Губы ў хлопца перасохлі, у роце было брыдка, не лепш было і на душы. Касцюм яго ляжаў ля спінкі ложка на падлозе. Ад ранішняга святла на ім цьмяна блішчалі ўзнагароды.
У ваенны час не чалавек ідзе па дарозе, а яна фактычна вядзе яго і заводзіць іншы раз туды, куды сам ніколі б не пайшоў. Асабліва часта здараецца такое з маладымі людзьмі. І таму ім ёсць над чым задумвацца, бо куды ён ні трапіць - усё новае. А новае - непрывычнае і не заўсёды задавальняе яго.
«Як жа я далей буду жыць тут?» - задаваў сабе пытанне Раман і не знаходзіў ніякага адказу. Глядзеў на сябе, і яму здавалася, што не цяльняшка на ім, а нейкія сіне-белыя абручы спавілі яго, і ён, як дзіця, бездапаможна ляжыць дагары. Што з таго, калі ён зараз устане, гэта не значыць, што ён зменіць нешта ў сваім становішчы. Душа, як і ложак, не церпіць траіх. Ісці куды-небудзь і шукаць іншую кватэру - патрэбны грошы. У райвыканком заявіць, каб Роза тут не жыла, засмяюць. Ёсць такія нябачныя путы, якімі чалавек сам сябе апутвае, няхай яны не такія ўжо моцныя, але трымаюць добра.
З дзяцінства Раман марыў пра мора, дзе больш за ўсё прастору, а трапіў вось у якую пастку. А што было б, думаў ён, калі б не сустрэў Надзі? Можа, тады б так і ўяўляў, што вяршыня адносін паміж маладымі людзьмі - гэта тое, чаго ён дасягнуў цяпер? Але не! Вопытныя людзі кажуць, што кожны чалавек на сваім вяку ўсё роўна павінен спазнаць сапраўднае пачуццё кахання, толькі ў аднаго гэта здараецца раней, а ў другога пазней. І ў сённяшнюю раніцу, каб не было яе, Надзі, напалову было б спакайней на душы ў Рамана. А так здаецца, што яна ўсё роўна пазнае, убачыць, не, не ўбачыць, але адчуе ўсё. І запытае ў Рамана, неабавязкова пра сённяшнюю, але пра такую ж другую ноч, і што ён будзе адказваць? Хлусіць з першых крокаў знаёмства чалавеку, з якім ты марыш быць разам усё жыццё? Колькі тады маны цяжарам асядзе ў тваіх мазгах, і ты заўсёды будзеш баяцца, каб выпадкова не паварушыць гэты пласт. А самы страшны суд, калі ты судзіш самога сябе.
- Рома, ты не спіш? - павярнулася Роза і паклала руку на яго грудзі.
- Ужо даўно. Думаю пра ўчарашні дзень, ён для мяне быў страшны. Ён напэўна паверне ўвесь мой лёс.
- Як гэта паверне?
- Пайду на фронт. Мне яшчэ трэба многага дасягнуць, стаць дужэйшым, каб людзі не зневажалі мяне і я быў варты сапраўднага кахання.
- А хто цябе зняважыў?
- Учора я сядзеў за кратамі, мяне арыштаваў нейкі Сарокін, лейтэнант, і пасадзіў. Напісаў на мяне такое глупства, што жах. І ён зняважыў мяне больш, чым сапраўдны вораг. З такімі людзьмі трэба змагацца, а для гэтага патрэбен аўтарытэт.