Як толькі яны выйшлі з дома, Надзя сказала:
- Мне здаецца, што ты ўжо адваяваўся і з перамогай вярнуўся дамоў і што цяпер табе няма куды ехаць.
- Калі ты мяне кахаеш, то гэта так.
- Герой ты, герой, я праз тваё геройства колькі вунь бяссонных ночаў правяла. Здаецца, паводжу сябе звычайна, а ўсе, хто ні сустрэне, пытаюць, што здарылася са мной.
Надзя сказала гэтыя словы і злавіла сябе на думцы, якую выказвалі ёй больш вопытныя дзяўчаты, што нельга прызнавацца хлопцу ў сваіх пачуццях. А чаму? Яна гэтага яшчэ канчаткова не разумее. Сказаць Раману, што ён для яе абыякавы? Не, яна так не можа. Раман ганарысты і ўраз пакрыўдзіцца. Не кожнаму такое можна гаварыць. Гэта не Сарокін. Вось таму, колькі б яна ні намякала, што ён не падабаецца ёй, той усё роўна не пакідае свайго.
Канечне, ад кахання да нянавісці зусім недалёка. Але ж нянавісць да чалавека можа з'явіцца толькі праз яго паводзіны і ўчынкі. А Раманавы паводзіны такія, што варта толькі яго падштурхнуць, і ён можа апынуцца, як кажуць, за тысячу вёрст.
У Надзі не хапала той сілы, якая пераможна магла б трымаць яго. І яна нават злавала на сябе за гэта.
А Раман быў рады, што будзе з Надзяй. У чалавека іншы раз адносіны дыктуюцца жыццёвымі абставінамі. Але невядома, каму лепш, ці таму, хто цалкам паддаецца жыццёвым абставінам, ці таму, хто ідзе, не падпарадкоўваючыся ім. Тут зачастую чалавек не можа прадбачыць. І толькі потым, азірнуўшыся назад, ён назаве ўсё гэта сваім лёсам. Маўляў, так павінна было і быць...
- Я хадзіла каля вашага тэхнікума, - прызналася Надзя. - Думала выпадкова сустрэцца з дырэктарам.
- Навошта ён быў табе? - здзівіўся Раман.
- Мне здаецца, што ён вельмі добры і разумны чалавек.
- Так, ну дык і што?
- Я расказала б яму пра цябе.
- Ха, расказала б. Не турбуйся, ён, што хацеў, тое зрабіў. Я быў бы ўжо ў вайсковай часці, а ён мяне тармазнуў, і раптам пісьмо ад бацькі. Так што, міленькая, дырэктар таксама быў заадно з табой. Я пасля шкадаваў, што яму прызнаўся, але ж інакш нельга было. На маёй адказнасці зброя ў тэхнікуме, усе камсамольскія справы. Каб не гэта, дык я ўжо быў бы далёка і займаўся б глыбокай разведкай. Я добра ведаю ўсю мясцовасць амаль да Менска. Арганізаваў бы там такія дыверсіі, што і да цябе рэха дакацілася б. Але цяпер ужо ўсё вырашана. Я застаюся з табой.
Вось гэта толькі Надзя і хацела пачуць ад яго. Прыйдзе дадому і адразу ж скажа Веры, што Раман застаецца цяпер з-за яе, бо сястра ўвесь час казала, што Раман несур'ёзна ставіцца да Надзі. А яна ім дакажа адваротнае. Надзя аж сама сабе ўсміхнулася.
- Чаго ты смяешся?
- Ты сказаў, што рэха да мяне дакацілася б. Сарокіна там жа не было б.
- А я яшчэ буду ўзрываць сценкі, толькі цяпер ужо там, дзе дамоў цэлых побач няма. Так дырэктар сказаў.
- Бачыш, дык табе і тут праца будзе цікавая. Яшчэ лепшая - у імя стварэння, а там - знішчэння.
- Хутка ўсе мы будзем толькі будаваць, - выказаў Раман думку, якую пачуў ад палітрука, маёра з часці, у якой служыць бацька.
Нядоўга прагульвалася маладая пара каля школы, бо Раману трэба хутчэй пайсці дадому і сказаць Розе, што ён пераходзіць ад іх на другую кватэру.
Роза з аголенымі грудзьмі ляжала на ложку і чытала кніжку. Раман увайшоў, ціха прывітаўся. Зняў шынель, сеў за стол і пачаў гартаць свае канспекты. Роза закрыла кніжку і павярнула галаву да хлопца.
- Бачыла я тваю дзяўчыну ў клубе.
- Ну і што?
- Прыгожая, чарцяка, маладая. А яна цябе любіць?
- Гэта ў яе трэба спытаць.
- А ты яе?
- Вельмі.
- Рома, а што такое любоў?
- О, юрысту не ведаць гэтага - сорам. Напэўна, у вас шмат спраў і грамадзянскіх і крымінальных, звязаных з каханнем. Значыць, вам, як нікому, трэба разбірацца, што гэта за сіла - каханне.
- Каб добра разбірацца, думаю, што трэба самому перажыць гэта пачуццё, а не толькі юрыспрудэнцыю ведаць. А вось у мяне гэтага не атрымліваецца.
- А каго ж ты кахала? - запытаў Раман.
- Нікога. Я лічыла, што ўсё прыгожае, маладое, светлае прайшло міма мяне, а ты сказаў, што я абкрадзеная. Гэта так. Калі табе прызнацца, дык, напэўна, я ўжо не буду нікому добрай і сумленнай жонкай. Дарэмна падобныя мне жанчыны выходзяць замуж, правільней, дарэмна іх хлопцы бяруць. Не падумай, што я толькі па сабе мяркую, хаця я і аналізую сябе. А вось яшчэ мая небагатая юрыдычная практыка паказвае, што пачатак нягод і сямейных распадаў у большасці залежыць іменна ад такіх жанчын. Яны з першага дня свайму бліжняму павінны маніць. А як Горкі сказаў, што калі зманіў табе сябра ў нейкай малой справе, не збірайся з ім ісці ў вялікі шлях. Іншая справа, калі выходзіць замуж дзяўчына не таму, што хлопец нейкай рыскай спадабаўся ёй, а таму, што моцна пакахала. І калі яна ўжо здрадзіць мужу, дык у яе такі выпадак выклікае жах, агіду да самой сябе, бо за яе плячамі сябра, дзеці, жыццё. А гэта толькі выпадковая ўспышка, якая хутка гасне. Сумленная жонка, якую муж кахае, аказвае на яго вялікі ўплыў. У час скасавання шлюбу гэта ўсё відаць. Але суды не капаюцца ў інтымных справах, таму што часта гэта недаказуема. Іншы раз слухаеш жанчыну, якая не жадае жыць таму, што муж з'ядае яе ад рэўнасці, і бачыш, што ён правільна з'ядае, але ж прамых улік няма, і ты, юрыст, не павінен зневажаць жанчыну. Пачынаеш гаварыць, што муж заблудзіўся ў сваіх меркаваннях, і ўсё ж развядзеш. Выходзіць такая жанчына з суда з узнятай галавой, маўляў, муж на яе нёс паклёп. Глядзіш, а недзе за вуглом яе чакае палюбоўнік, якому яна тут жа падміргне, што ўсё ў парадку, яна выглядала чыстай і сумленнай. Нядаўна быў цікавы выпадак у нашым горадзе. Вярнуўся са шпіталя салдат без нагі, пасяліўся ў сваёй хаце. Маці і сястру забілі гітлераўцы. Жыве адзін. Пазнаёміўся з дзяўчынай. Ёй так гадоў трыццаць. Прыгожая. Расказвалі, што ў час акупацыі зоркай у парку была. З немцамі круцілася. Інвалід ажаніўся з ёй. Добры хлопец, у шавецкай майстэрні працуе. Пражыў з тыдзень. І звычайна пасля работы ён ішоў пешшу на кавёлах. А тут, як на ліха, папрасіў у некага веласіпед і прымчаў дадому. І калі яго выклікалі ў пракуратуру на допыт, як так здарылася, што ён пабіў чужы веласіпед і спаліў сваю хату, то ён расказаў, што ўвайшоў у хату, а з жонкай у ложку ляжыць хлопец. Як потым высветлілася - дапрызыўнік. Інвалід сказаў, што не памятае, як выскачыў на двор, разбіў веласіпед, а потым падпаліў хату. Тыя выскачылі і пабеглі. І што ты думаеш, калі слухалася іхняя справа, яна адмаўлялася. Гаварыла, што ўсё гэта хлусня і што яна сама не хоча з ім жыць, а сведак не было. Заявіла, што яна цяжарная і давядзецца інваліду плаціць васемнаццаць гадоў аліменты. Вось табе і жыццё.