- Ведаеш, Роза, каб не лічыцца распусным, я заўтра пакідаю гэты пакой і пайду куды-небудзь на прыватную кватэру.
- Смешны ты, Раман. Я ўбачыла тваю дзяўчыну і зразумела, што няма чаго мне падбірацца да тваёй душы. Будзь ты шчаслівы, ты заслужыў гэта. Я вярнуся назад да той цёткі, дзе жыла раней, а ты заставайся тут.
- А ты ж мне даказвала, што ў распусных жанчын высакароднасці няма?
- Я не распусная. Ты вельмі трапна сказаў, што я некалі абкрадзеная, а цяпер у мяне нічога няма, і вось іншы раз я не баюся пусціць злодзея. Тым больш такога, каб не прынесці шкоды іншай сям'і.
- Твае бацькі загінулі?
- Так, - у Розы імгненна напружылася шыя і заторгаліся па ёй жылкі. Яна сцяла губы, заморгала павекамі, і з яе вачэй пакаціліся слёзы.
Кажуць, што чалавек выплаквае ўсе свае слёзы, але ж хоць Роза і наплакалася ў сваім жыцці, навучылася стрымліваць сябе, а вось цяпер не можа спыніцца. Слёзы бягуць, нібы з параненай бярозкі вясною сок.
Рамана заўсёды хвалявалі слёзы, у каго б яны ні з'яўляліся, ці ў дзіцяці, ці ў дарослага. На яго душу адразу ж клаўся адбіткам чалавечы боль. І ён сказаў:
- Будзем спаць, будзем спаць, мне шкада цябе, - і выключыў святло.
IX
Горад агаліўся і пачарнеў. Халодны снег толькі дзе-нідзе нясмела выглядваў з-пад іржавых блях, што злупіла вайна з дахаў дамоў, з-пад бетонных пліт, якія ляжалі на рэштках цагляных сцен, з-пад печаў згарэлых хат. У коміны печаў ныралі галкі, аблюбоўваючы сабе месца для гнязда, выцягвалі шыі з узлахмачаным пер'ем вароны і каргаталі: «Кіры-кірык-крэ-рыр...» Насцярожвалі гэтым саперніка і вабілі самку на вяселле. Толькі шпакі не турбаваліся за сваіх сябровак, ім не трэба было траціць сілы на бойкі за іх, яны ўдваіх шукалі кватэру для будучых птушанят. Іншы раз выганялі з доміка адзіночку, які згубіў сваю сяброўку недзе на доўгім шляху пералёту да родных мясцін. Ты адзіночка і дзяцей не павінен мець, прэч з кватэры. Лётай па агародах, шукай чарвякоў і еш іх сам. А пройдзе час, і знойдзеш сабе з нейчага маладога вывадка сяброўку. І ўся асалода кахання і клопаты аб працягу роду прыйдуць да цябе толькі ў наступным годзе.
Батальён, які складаўся з усяго асабістага саставу навучэнцаў тэхнікума, спыніўся каля вёскі, што была кіламетраў за сем ад горада. Тут вясна праяўляла сябе не так, як у горадзе, нават снегу не было дзе хавацца. Радаваў сэрца неабсяжны прастор. Тым больш што ўвесь ён ужо быў вызвалены ад чужынцаў. Здавалася нават, што ў тыя гады, калі зямля была пад акупацыяй, не так звонка спявалі жаўранкі, як цяпер. Сонейка свяціла цёпла, лёгкі ветрык дыхаў ад сожанскіх заліўных лугоў, нёс пахі травы і кветак. На поплаве над капытнікам, які зацвіў золатам, трапяталі белыя, падобныя на буйныя сняжынкі, матылькі, а дзе-нідзе між імі мітусіліся бледна-жоўтыя матылькі-канарэечнікі. Яны нібы купаліся ў вясновым паветры: то ляцелі бокам, то, мяняючы напрамак, уздымаліся ўгару, то адмысловымі ласкуткамі паласкаліся над зялёнай траўкай.